دکتر وحید قبادی دانا متخصص نوزادان، کودکان و نوجوانان پاسخ میدهد.
1- عفونت ادراری چگونه ایجاد می شود؟
عفونت ادراری در 5-3% دختران و حدود 1% پسران دیده می شود. بیشترین شیوع این عفونت در زمان شیرخوارگی یعنی سن کمتر از 2 سال و نیز در زمانی است که کودک یا شیرخوارمی خواهد از پوشک گرفته شود. میزان ابتلا به این بیماری در دختران 10 برابر پسران است.
در اکثر موارد علت عفونت ادراری باکتریها هستند. این باکتریها در مدفوع وجود دارند و در پوست ناحیه پوشک قرار گرفته و از مجرای ادراری وارد سیستم دستگاه ادراری می شوند و از مجرای ادرار به مثانه وارد شده و از طریق مجاری حالب به کلیه ها راه می یابند. البته در پسران ختنه نشده منشأ عفونت می تواند باکتریهای موجود در زیر پره پوس (پوست اضافه سر آلت تناسلی) باشد. بنابراین انجام ختنه در پسران خود باعث پیشگیری از ایجاد این عفونت خواهد شد.
علاوه بر باکتریها برخی ویروسها هم می توانند عامل عفونت ادراری بخصوص عفونت و التهاب مثانه باشند.
2- عفونت ادراری چه علائمی دارد؟
علایم بیماری با توجه به سن شیرخوار یا کودک متفاوت است. در دوره نوزادی علایم عفونت ادراری غیراختصاصی است یعنی ممکن است بصورت کاهش وزن یا عدم وزن گیری مناسب، تحریک پذیری و بی قراری، سبک شدن خواب شبانه ,کم شیرخوردن و بوی بد ادرار خود را نشان دهد.
در دوره شیرخوارگی و ابتدای کودکی این بیماری ممکن است خود را به صورت تب، بی حالی، درد شکم یا درد پهلوها، حالت تهوع و یا استفراغ و نیز حتی گاهی اسهال نمایان کند. در بچه های بزرگتر تشخیص عفونت ادراری کار سختی نیست ;چون علایم دستگاه ادراری غالب اند. سوزش ادرار، درد زیر شکم، افزایش تعداد دفعات دفع ادرار، بی اختیاری ادرار و یا شب ادراری جدید در کودکی که قبلاً کنترل ادرار در شب را داشته است ,ازعلایم این بیماری است.
3- چگونه از ایجاد عفونت ادراری پیشگیری کنیم؟
دختران بیش از پسران در معرض خطر عفونت ادراری هستند. همچنین پسران ختنه نشده از پسران ختنه شده بیشتر در معرض خطرند. کودکانی که دچار بیماری برگشت ادرار از مثانه به حالب هستند بیشتر احتمال عفونت ادراری دارند. بچه هایی که در برابر به توالت رفتن و ادرار کردن مقاومت می کنند و دیر به دیر به توالت می روند و ادرار خود را نگه می دارند بیشتر دچار عفوت ادراری می شوند. این مسئله در کودکان در سن مدرسه به دلیل نامساعد بودن شرایط توالت برخی مدارس و یا متفاوت بودن توالت مدرسه با توالت منزل می تواند مشکل ساز شود. همچنین کودکانی که هنوز آمادگی از پوشک گرفتن را ندارند و با اصرار بیش از حد والدین و تنبیه آنان برای کنترل دفع ادرار مواجه می شوند و دفع ادرار آنان با استرس و نگرانی همراه است بیشتر در معرض ابتلا به عفونت ادراری قرار می گیرند.
والدین باید دقت داشته باشند که برای شستشوی شیرخواران یا کودک خود پس از دفع ادرار و مدفوع در دختران شستشو را از جلو به سمت عقب انجام دهند تا مواد مدفوعی به سمت ناحیه مجرای ادراری انتقال نیابد. همچنین تعویض زود به زود پوشک در شیرخواران احتمال ایجاد عفونت را کاهش می دهد.
یکی از مشکلات گوارشی که کودک را در معرض خطر ابتلا به عفونت ادراری قرار می دهد یبوست است. بنابراین اگر بچه ای یبوست دارد باید برای پیشگیری از عفونت ادراری هر چه سریعتر مشکل یبوست وی درمان شود. نشستن دختر بچه ها در وان حمام به مدت طولانی گرچه آنها را سرگرم می کند و در بسیاری موارد باعث علاقمندی آنها به حمام و شستشو می شود اما ناخواسته آنها را در معرض عفونت ادراری قرار می دهد. از پوشاندن لباس زیر یا شلوار تنگ و چسبان به دختر بچه ها باید پرهیز کرد. چرا که این مسئله هم یکی از عوامل افزایش خطر عفونت است.
کودکانی که دچار عفونتهای انگلی مثل کرمک هستند باید هر چه سریعتر با تجویز پزشک درمان شوند .چرا که در غیر اینصورت علاوه بر مشکلات وجود عفونت انگلی احتمال ایجاد عفونت ادراری در آنها بیشتر از سایر بچه ها خواهد بود.
در پایان باید تأکید کرد که مطالعات نشان می دهد شیرخواران تغذیه شده با شیر خشک در مقایسه با شیر خوارانی که با شیر مادر تغذیه می شوند بیشتر احتمال عفونت ادراری دارند.
4- عفونت ادراری چه خطراتی را برای کودک ما می تواند در پی داشته باشد؟
عفونت ادراری همانگونه که گفته شد باعث بی قراری و بیخوابی شیرخوار می شود و در برخی موارد باعث کاهش وزن و کاهش رشد در شیرخوار و کودک می شود.
اما مهمترین خطر این عفونت ایجاد نارسایی کلیوی است. بی توجهی و عدم درمان مناسب و کامل عفونت ادراری می تواند کلیه¬ها را از کار انداخته و کار کودک را به استفاده از دیالیز برای جبران نقص عملکرد کلیه ها بکشاند. اهمیت وجود کلیه ها برای ادامه حیات تا حدی است ک انسان بدون وجود عملکرد کلیه ها قادر به ادامه زندگی خود نخواهد بود.
5- چه اقداماتی برای بررسی یک کودک دچار عفونت ادراری لازم است؟
برای تشخیص عفونت ادراری می بایست نمونه ادراری به شیوه صحیح از کودک یا شیرخوار گرفته شود. در شیرخواران باید ناحیه تناسلی به خوبی شسته شده و سپس در زمانی که پوشک شیرخوار خشک است (یعنی شیرخوار هنوز ادرار نکرده و احتمالاً ادرار در مثانه جمع شده باشد) کیسه ادراری چسبانده شود. پس از چند دقیقه شیر دادن احتمالاً ادرار شیرخوار به درون کیسه ادراری جاری می شود. والدین باید ظرف مدت کوتاهی نمونه ادرار را به آزمایشگاه برسانند.
در کودکانی که قابلیت کنترل ادرار خود را دارند می بایست نمونه میانی جریان ادرار در ظرف استریل که از آزمایشگاه تحویل گرفته می شود مستقیماً ریخته شود (کودک در داخل ظرف مخصوص ادرار کند(.
نمونه تهیه شده قبل از تحویل به آزمایشگاه نبایست پیش از 1 ساعت در دمای اتاق بماند.
پس از گرفتن نمونه ادراری مصرف آنتی بیوتیک تجویز شده توسط پزشک می بایست آغاز شود. پزشکان ,کودکانی که دچار استفراغ هستند یا قادر به نوشیدن مایعات نیستند یا آب بدن آنها دچار کاهش قابل توجه شده است و نیز شیرخواران کوچکتر از یک ماه و بیمارانی که احتمال عفونت شدید و گسترده دارند را در بیمارستان بستری و با آنتی بیوتیک تزریقی درمان می کنند.
برای کودکانی که دچار عفونت ادراری بوده, به تشخیص و صلاحدید پزشک می بایست سونوگرافی کلیه ها و مجاری ادراری انجام شود. همچنین با دستور پزشک معالج در صورت نیاز تصویربرداری برای تشخیص وجود یا عدم وجود ریفلاکس ادراری (برگشت ادرار از مثانه به حالب ها) انجام خواهد شد.
اگر تشخیص عفونت کلیوی قطعی نباشد و یا در تصویربرداری ریفلاکس ادراری دیده شود، معمولاً پزشک معالج والدین را توصیه به انجام اسکن هسته ای برای نمایش عملکرد کلیوی می کند.
شیرخوار یا کودکی که دچار عفونت ادراری شده است می بایست تحت نظر پزشک معالج خود آزمایشات دوره ای ادرار را در زمان توصیه شده به انجام برساند. همچنین طبق تجویز پزشک در مدت زمان توصیه شده به مصرف آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت مجدد ادامه دهد.
