این مقاله به روشهای ساده و قابل اجرا برای پیشگیری و درمان انواع سرماخوردگی، زکام، آنفولانزا، گلودرد، سینه پهلوهای خفیف و بیماری های مشابه می پردازد و چون نسخه های ارایه شده، بر تمام این بیماری ها موثرند، عملاً تفکیکی بین آنها قایل نشده ام. اکثر این روش ها توسّط خودم تجربه شده اند و اثربخشی آنها برایم ثابت شده اند؛ لذا به شما توصیه می کنم که همان گونه که من و بسیاری از مراجعه کنندگان به مطب اینجانب، با به کار بستن این نکات ساده و عملی از کابوس سرماخوردگی های شدید، طولانی و مکرّر خود و عزیزانمان(و به خصوص فرزندان دلبند خویش) نجات یافته ایم شما نیز ما را در این تجربه دلنشین همراهی کنید. این مقاله به صورت نکته به نکته و نسخه به نسخه ارایه می شود و شما بسته به سلیقه و امکانات خود می توانید از بین آنها به انتخاب بپردازید. توجّه داشته باشید که درمان سرماخوردگی منحصر به نسخه های این مقاله نیست و به ویژه در طب افواهی ما روش های مختلفی برای درمان سرماخوردگی وجود دارد که می توانید از آنها هم کمک بگیرید.
اقدامات عمومی و اوّلیه
1- یکی از مهم ترین اصول در درمان سرماخوردگی، استراحت کافی است که باعث افزایش توان دفاعی بدن می شود. البته دقّت داشته باشید که منظور از استراحت کافی، زیاد خوابیدن نیست چراکه خواب بیش از حد با افزایش میزان بلغم بدن می تواند اثرات معکوسی داشته باشد.
2- توصیه می شود مصرف مایعات و غذاهای آبکی در سرماخوردگی اندکی افزایش یابد امّا تاکید می کنم که این افزایش در حدّ معقول باشد و در آن افراط نشود.
3- یکی از اقدامات مهم در ابتدای شروع زکام، جلوگیری از ریختن ترشّحات بینی و حلق به گلو و سینه و ایجاد عفونت ریه است. راه ساده برای این منظور، کمپرس گرم روی سر است طوری که بیمار گرمی آن را در داخل سر خود احساس کند. علاوه بر کمپرس ساده با حوله یا پارچه داغ، برای تاثیرگذاری بیشتر می توانید از کمپرس نمک استفاده کنید چراکه یکی از خصوصیات نمک آن است که گرما را به مدت طولانی در خود نگه می دارد. برای این کار مقداری نمک را در ظرفی گرم کنید. در حین داغ شدن نمک برای جلوگیری از سوختن آن، مرتب آن را هم بزنید. پس از داغ شدن نمک، آن را سریعاً داخل یک پارچه یا کیسه ریخته روی سر قرار دهید.
4- توصیه دیگر برای جلوگیری از ریختن ترشّحات بینی و حلق به سینه آن است که حتّی المقدور به صورت طاقباز نخوابید، بلکه به حالت نیمه نشسته بخوابید و در صورت امکان دو سه بار از خواب بیدار شوید و بینی و گلو را تخلیه کنید. به هنگام بیداری نیز سعی کنید اخلاط خود را حتّی المقدور خارج کنید.
5- عرق کردن: عرق کردن یکی از روش های بسیار موثّر در درمان سرماخوردگی و آنفولانزا است. در شروع بیماری می توانید به این روش عمل کنید:
6- یک غذای داغ بخورید و بعد از آن هم یک نوشیدنی گرم که در آن مقداری دارچین یا زنجبیل ریخته باشید نوش جان کنید و چند عدد پتو روی خود انداخته و در کنار بخاری دراز بکشید تا حسابی عرق کنید. فقط مواظب باشید که پس از اینکه حسابی عرق کردید در معرض باد و سرما قرار نگیرید. در بسیاری از موارد یکی دو بار عرق کردن اینچنینی به ویژه در شروع بیماری، آن را درمان خواهد کرد.
7- بادکش کردن: بادکش کردن از راههای مناسب برای درمان سریعتر سرماخوردگی است. برای این کار روزی یک یا دو بار، روی کتف ها و کنار ستون فقرات(یعنی دو سمت تیره پشت) را بادکش بیاندازید. این کار کمک موثری در کاهش دوره بیماری و تخفیف دردهای بدنی ناشی از آن است. اگر بادکش کردن بلد نیستید یک موزاییک را داغ کرده روی آن حوله انداخته کتف ها را روی آن گذاشته دراز بکشید و در حد طاقت بگذارید کتف ها و شانه هایتان حرارت ببینند.
توصیه های تغذیه ای
1- در طول دوره بیماری، غذای بیمار باید ساده، سبک و زود هضم باشد. بهترین غذاها در طول دوره سرماخوردگی، همان هایی هستند که قدیمی ها به بیماران خود می دادند؛ یعنی آش ها و شورباهای ساده که علاوه بر دارا بودن خصوصیات فوق، اثر نضج (پختن) اخلاط فاسد را نیز دارند و باعث تسهیل و تسریع درمان می شوند. استفاده از کدو، شلغم، زردک یا هویج، تره، روغن بادام و آرد جو یا آرد برنج در این غذاها مفید است. اگر بیمار در طول دوره بیماری دچار ضعف هم شده باشد؛ می توان از گوشت های سبک و زودهضمی مثل گوشت پرندگان کوچک در طبخ غذا استفاده کرد ولی بهتر است در دوره تبداری از مصرف گوشت به ویژه گوشت قرمز پرهیز کرد.
2- مواد غذایی ترش و شور و همچنین غذاهای سرد و تر (بلغم زاها، مثل ماست، ماهی و …) باید از فهرست غذایی بیمار حذف شوند.
3- ادویه های تند و محرک در غذای فرد سرماخورده به ویژه کسانی که دچار التهاب گلو یا حنجره هستند جایی ندارند. البته و برخلاف عقیده شایع، استفاده از دارجین یا زنجبیل در تغذیه بیمار، برای تسریع درمان او مفید است.
4- خربزه و انگور که در حالت عادی میوه های فوق العاده مفیدی هستند در دوره سرماخوردگی می توانند باعث تشدید بیماری شوند و نباید مصرف شوند.
5- و نهایتا این که پرخوری همیشه بد است و در این دوره بدتر.
نـــســـخـــه هـــا
عسل
یکی از جاهایی که قدرت شفابخشی عسل بسیار واضح است؛ سرماخوردگی است. علاوه بر مصرف آب عسل که شرح آن در ادامه می آید؛ استفاده از عسل در شیرین کردن انواع داروهای مورد استفاده در سرماخوردگی بسیار مفید است. همچنین حل کردن عسل در شیر داغ و میل کردن آن در کاهش التهاب گلو و سینه بسیار موثّر است.
آب عسل: مقدار دلخواهی عسل را در آب حل کنید(حدّاقل یک قاشق غذاخوری در یک لیوان آب)؛ سپس مقداری آب لیموترش تازه(و نه آبلیمو) به آن اضافه کنید و در طول دوره بیماری روزی سه چهار لیوان از این نوشیدنی بسیار گوارا و لذیذ را به آرامی و جرعه جرعه میل نمایید. اضافه کردن کمی عرق نعناع یا پونه به این ترکیب، شما را صاحب یک داروی تمام عیار در درمان سرماخوردگی خواهد کرد.
· دم نوش های مفید در درمان سرماخوردگی
· داروهای دارای طبع گرم: نعناع، پونه، آویشن، بابونه(شیرازی یا گاوچشم)، پرسیاوشان، زوفا و ….
· داروهای با طبع خنک: خطمی، پنیرک، بنفشه، عناب، برگ اوکالیپتوس، نیلوفر و ….
برای آماده نمودن این دم نوش ها، ترکیبات آنها را به همراه دو لیوان آب سرد در یک قوری- که بهتر است چینی باشد- ریخته، روی حرارت کم قرار می دهیم تا به نقطه جوش برسد؛ سپس قوری را روی حرارت غیرمستقیم(کتری یاسماور) می گذاریم تا درمدّت ۳۰ دقیقه به آرامی دم بکشد؛ پس از آن، چای راصاف نموده، مصرف می کنیم. هـرقـدر زمان دم کشیدن داروها بیشتر باشد، کیفیت آن، مطلوب تر خواهد بود. در صورت تمایل می توانید از همان ابتدا از آب جوش استفاده نمایید و نوشیدنی را مشابه چای معمولی دم کنید یا آن که بگذارید دارو به مدّت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی شعله کم بجوشد. ترجیحا این دم نوش ها را با عسل میل کنید. اضافه کردن چند قطره آب لیموترش تازه علاوه بر ایجاد طعم مطبوع، اثرات درمانی آنها را نیز افزایش می دهد.
بهتر است دو یا تعداد بیشتری از این داروها را به تناسب طبع خود به صورت ترکیبی و با هم مورد استفاده قرار دهید مثلا دم کرده مخلوط یک قاشق عذاخوری آویشن(یا نعناع یا بابونه یا زوفا) و یک قاشق عذاخوری پنیرک(یا خطمی یا بنفشه) یک داروی نسبتا کامل در درمان هر نوع سرماخوردگی است؛ اگر چه استفاده تکی از هر یک از این داروها هم اشکالی ندارد و اغلب نتیجه مفیدی دارد. به تناسب شدت بیماری، روزی دو- سه بار از این دم نوش ها استفاده کنید. درمان با این داروها با شروع بیماری، آغاز و تا بهبود آن ادامه می یابد. میزان مصرف برای کودکان، به تناسب سن و وزن، کمتر است؛ اگرچـه مـصرفِ زیادتر آن نیز عارضه ای ندارد.
داروهای ذکر شده با داشتن خواصّی چون اثر آنتی بیوتیکی(چرک خشک کنی)، کاهش و تخلیه ترشّحات سر و سینه، پیشگیری از سینوزیت، نرم کردن گلو و ریه، باز کردن صدا، کاهش تب و دردهای بدنی، کوتاه نمودن دوره بیماری، درمان سرفه و عطسه و … داروهایی بسیار مناسب، موثّر و کم عارضه؛ برای درمان انواع سرماخوردگی و آنفولانزا در تمامی رده های سنی و همه افراد( حتی زنان باردار و شیرده) بوده؛ جایگزینی شایسته و ارزان قیمت برای داروهای پـرعارضه ای مانند آنـتـی بـیـوتیک ها، آنـتی هیستامین ها، قـرص ها و شـربت هـای سـرماخـوردگی و … می باشند.
نکته ۱: به جای جوشاندن داروها، می توان از عرقیات این داروها که با عسل شیرین شده باشد هم استفاده کرد.
نکته ۲: بهتر است دوباره یادآوری کنیم که همه افراد می توانند از این داروها استفاده کنند. بنابراین برای درمان سرماخوردگی نوزاد چند روزه خویش هم با خیال راحت از این داروها استفاده کنید. زنان باردار هم که با محدودیت های زیادی در استفاده از داروهای شیمیایی مواجه هستند می توانند نسبت به درمان بیماری خود با این داروها اقدام کنند.
نکته ۳: به طور معمول گل گاوزبان را به عنوان داروی درمان سرماخوردگی به کار نمی برند و اغلب، گل گاوزبان را به جهت تاثیرات آرامبخشی و تقویت کننده قلب می شناسند اما به تجربه دیده ام که استفاده از گل گاوزبان در این دوران، علاوه بر کاهش دردهای بدن، سیستم ایمنی را تقویت و دوره بیماری را کوتاه می کند و نقش موثری در تخلیه ترشحات سینه دارد.
نکته ۴: در جایی خوانده ام که اسطوخدوس در تخلیه ترشحات عفونی ریه حتی از زوفا هم قویتر عمل می کند. به نظر من این عقیده چندان نادرست نیست، به همین جهت می توانید از این دارو هم در درمان سرماخوردگی و البته به صورت ترکیبی با سایر داروها استفاده کنید. اسطوخدوس علاوه بر اثر مثبت روی ترشحات سر و سینه، یک مسکن و آرام بخش موثر در این دوران هم هست.
چهارگل(خنک)
یکی از داروهای رایج و البته موثّر طبّ سنّتی در درمان سرماخوردگی چهارگل خنک است که در اغلب عطّاری ها پیدا می شود. این ترکیب به طور سنّتی شامل گل نیلوفر، گل بنفشه، گل پنیرک و گل کدوی سبز است که همگی طبع خنکی دارند و باعث کاهش التهابات و عفونت ها و تب بیمار شده با خاصیت ملیّنی خود دفع اخلاط فاسد را سرعت می بخشند. البته ترکیب این دارو ترکیب ثابتی نیست و به سلیقه اهل فن و بر اساس مقتضیات (مثلاً قیمت یا در دسترس بودن داروها) تغییر می کند. برای مثال در اکثر ترکیبات چهارگل امروزی از عنّاب و گل خطمی استفاده می شود؛ ولی گل کدو از آن حذف شده است. البته نتیجه در هر دو صورت مطلوب است. چهارگل دارویی است که به صورت انفرادی می تواند اکثر موارد سرماخوردگی و آنفولانزا را درمان کند. استفاده از چهارگل به صورت دم کرده یا جوشانده و به مانند دم نوش های فوق الذّکر است. توصیه بنده این است که چهارگل را جزء داروهای مهم و ضروری که باید در خانه موجود باشند به حساب بیاورید.
تذکّر: چهارگل گرم به طور معمول مشتمل بر گل زوفا، گل کدو، گل گاوزبان و پر سیاوشان است که آن هم در درمان سرماخوردگی بسیار مفید است. البته چهارگل گرم به طور معمول و با این ترکیب به صورت آماده در عطاری ها وجود ندارد.
داروهای ژلاتین ساز
این داروها به ویژه در درمان عفونت های گلو و سینه بسیار مفیدند. اکثر این داروها طبع خنکی دارند و علاوه بر اثر مثبت در کاهش بار عفونی گلو و سینه، در کاهش التهاب حنجره و تارهای صوتی، باز کردن صدا و پیشگیری و درمان سرفه بسیار موثّرند.
الف- چهارتخمه (خنک): چهارتخمه از رایج ترین داروها در درمان سرماخوردگی است. البته تخمه های مورد استفاده در این ترکیب؛ بسته به شرایط، از بین فهرست: بارهنگ، قدّومه شیرازی، تخم مرّو، بالنگو، تخم شربتی، تخم ریحان، بهدانه و اسپرزه انتخاب می شوند. اضافه کردن مقداری سپستان، صمغ عربی، کتیرا و یا شکر تیغال به این مجموعه، آن را تبدیل به یک داروی فوق العاده در درمان انواع سرماخوردگی و به خصوص مواردی از بیماری می کند که گلو و سینه را درگیر کرده باشند. بنابراین در درمان سرماخوردگی و به خصوص وقتی که دچار گلو درد یا عفونت سینه شده اید از مصرف چهارتخمه غافل نشوید. یکی از خصوصیات چهارتخمه، طعم مطبوع آن برای اکثر بیماران است. برای مصرف چهارتخمه، می توانید یک قاشق غذاخوری از آن را با کمی نبات داخل یک لیوان آب جوش ریخته روی آن را با نعلبکی بپوشانید تا خوب دم بکشد و لعاب بیاندازد. پیشنهاد می کنم که لیوان حاوی چهارتخمه را روی بخاری قرار دهید و نیم ساعت تا ۴۵ دقیقه صبر کنید تا صمغ عربی – که معمولاً در چهارتخمه های امروزی موجود است – کاملاً آب شود و دارو حالت یک ژله چسبناک بگیرد. البته بهتر است مقدار آب جوشی که برای دم کردن چهارتخمه استفاده می کنید کمی زیادتر باشد تا داروها به حدّاکثر میزان حالات ژلاتینی خود برسند.
ب- شربت بارهنگ: یک قاشق غذاخوری بارهنگ را با یک لیوان آب و یک لیوان عرق نعناع بجوشانید تا نصف شود سپس با عسل آن را شیرین و میل کنید. این ترکیب داروی بسیار مفیدی به ویژه برای نرم کردن سینه و تخلیه ترشّحات آن و درمان گلودرد است. به جای عرق نعناع می توانید از عرق پونه یا آویشن هم استفاده کنید. این ترکیب را می توانید روزی ۳-۲ بار استفاده کنید.
ج- سایر ژله های خوراکی: علاوه بر چهارتخمه و بارهنگ، استفاده از سایر داروهایی که حالت ژلاتینی دارند در درمان سرماخوردگی به ویژه عفونت های گلو و ریه جایگاهی ویژه دارند. برای این کار می توان از اسپرزه، کتیرا، بهدانه، تخم شربتی، بادام شیرین، شیرخشت، صمغ عربی، صمغ گیلاس یا آلبالو، شکر تیغال و … استفاده کرد. برای نمونه روش تهیه ژله اسپرزه را برایتان می آورم. سایر ژله ها را نیز می توانید به روشی مشابه آماده کنید:
یک قاشق غذاخوری اسپرزه( و در صورت تمایل و برای اثربخشی بیشتر، یک قاشق چایخوری پودر کتیرا) را با کمی نبات یا عسل در یک لیوان آب جوش ریخته و مثل روشی که در چهارتخمه ذکر شد بگذارید کاملا دم بکشد و سپس آن را مصرف کنید. اسپرزه و کتیرا طبع خنکی دارند و به ویژه در بیماران تب دار مفیدند. البته دقّت کنید که هرگز اسپرزه را آسیاب نکنید.
نسخه هایی با شلغم
از قدیمی ترها شنیده بودم که می گفتند که اگر کسی سرما خورده است برود و در مزرعه شلغم غلت بزند. این جمله، نشانگر تاثیر بسیار خوب شلغم در درمان بیماری است. در واقع مصرف شلغم به صورت خوراکی و بخور می تواند به تنهایی اکثر سرماخوردگی ها را درمان کند. برای این کار راههایی وجود دارد از جمله:
- راه رایج و ساده در استفاده شلغم همان پختن آن است. شلغم را با مقدار کمی آب، بخارپز و میل کنید. البته در طول زمان پخت، از بخور دادن با بخار شلغم هرگز غفلت نکنید. استفاده زیاد از شلغم در آش ها و شورباهای مصرفی بیمار هم باید مدّنظر باشد.
- شیره عسلی شلغم: یک مخروط از قسمت پهن یک شلغم بزرگ جدا کنید و از قسمت وسط این مخروط با میله بافتنی یا وسیله ای مشابه، دو یا سه سوراخ تا پایین شلغم ایجاد کنید. شلغم را روی یک لیوان قرار دهید و مخروط روی شلغم را از عسل پر کنید. عسل به تدریج از سوراخ های ایجاد شده به درون لیوان می چکد و در راه، مواد موثره شلغم را در خود حل می کند. مایع غلیظ حاصله یک داروی عالی برای درمان سرماخوردگی و یک شربت سینه گیاهی طبیعی و موثّر است.
سایر روش های درست کردن شیره عسلی شلغم:
1- شلغم را به ورقه های نازک برش زده دو طرف آنها را یک لایه نازک عسل بمالید – مثل مالیدن کره روی نان – و آنها را درون سبد قرار دهید تا عسل از آنها درون ظرفی که زیر سبد می گذارید بچکد.
2- شلغم خام را آبگیری کنید و با عسل شیرین کنید و میل نمایید. البته این روش برای کسانی مناسب است که از معده سالمی برخوردار بوده تحمل تلخی این دارو را نیز داشته باشند.
3- شلغم را خرد کنید و با کمی آب و عسل بپزید و مصرف کنید تا اثر عالی آن را در درمان سرماخوردگی ببینید.
اسانس نعناع؛ یک دارو و این همه کاربرد
اسانس نعناع(که در واقع همان محلول روغنی یا عطر نعناع است) فرآورده ای است که از محصولات جنبی استحصال عرق نعناع محسوب می شود. این اسانس با بوی نافذ و تند خود قدرت فوق العاده ای در باز کردن بینی دارد و درعین حال یک ضدعفونی کننده بسیار قوی، ضدّدرد، ضدّاسپاسم های عضلانی و آرامبخش است. این اسانس را می توانید از عطّاری ها یا کسانی که عرق نعناع می گیرند(مثلا در کاشان) تهیه کنید. قطره منتول که در داروخانه ها موجود است نیز بر همین پایه ساخته شده و در صورت عدم دسترسی به اسانس نعناع قابل استفاده است اگرچه اوّلی ارجح است.
روش های استفاده از اسانس نعناع:
1- استفاده در نوزادان: مشکل بزرگ در سرماخوردگی نوزادان و کودکان، گرفتگی بینی آنهاست که باعث بروز مشکلات متعددی در شیرخوردن و خوابیدن آنها می شود. برای باز شدن بینی، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را دو طرف بالش یا زوی یقه لباس نوزاد ریخت. تبخیر شدن این محلول به سرعت باعث رفع احتقان شده؛ ضمن ایجاد اثرات ضدّ درد، آرامش خاصی به کودک می دهد و برای او خواب راحتی را در پی خواهد داشت. می توانید این کار را چندین مرتبه در روز و یا شب تکرار کنید. به علت ظرافت پوست نوزادان، بهتر است دارو با پوست آن ها تماس نداشته باشد، چون ممکن است باعث قرمزی یا سوزش پوست شود.
2- استفاده در کودکان بزرگتر و بزرگسالان: برای کودکان می توان مشابه نوزادان عمل کرد. علاوه بر آن، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را جلوی بینی مالید که به سرعت گرفتگی بینی را باز خواهد کرد. این عمل را نیز می توان چندین بار در روز و یا به دفعات مورد لزوم، تکرار کرد.
3- برای رفع سردرد، درد ناحیه گردن، دست، پا و کمر که در اثر سرماخوردگی و یا مشکلات دیگر به وجود آمده اند، می توان چند قطره از محلول اسانس نعناع را روی موضع درد ماساژ داد که معمولا بلافاصله جذب می شود. در صورت وسعت ناحیه درد می توانید اسانس را با روغن زیتون مخلوط کنید. ماساژ اسانس نعناع روی سینوس ها(بالای ابروها و روی گونه ها) برای درمان سینوزیت هم بسیار مفید است.
4- استفاده به شکل بُخور: اضافه کردن چند قطره از اسانس به محلول بخور، اثربخشی آن را فوق العاده زیاد می کند. استفاده از اسانس نعناع در بخور عمومی محیط هم بسیار مفید است.
