دوران تکرار نشدنی کودکی که دوران شکل گیری و رشد جسمی و روحی فرداست در تامین سلامت انسان در تمام مراحل زندگی اهمیت خاص دارد. کودکان که بخش بزرگی از جامعه را تشکیل می دهند آسیب پذیر بوده و اغلب به افراد بالغ متکی هستند و در صورتی که به رشد طبیعی و سلامت این قشر توجه کافی نشود نسل آینده از زمان خویش عقب خواهد ماند و بطور یقین جامعه فردا با خطرات جدی و غیر قابل جبرانی روبرو خواهد شد. در این میان دوران شیر خوارگی( زیر یکسال )حساس ترین بخش از زندگی کودک است و از آن جا که شیر خوار از نظر وضعیت سیستم ایمنی در سطح تکاملی پایین بوده و فاقد مصونیتی است که فرد بالغ نسبت به بیماریها و عوامل عفونی دارد. در این دوران عفونتها، سوء تغذیه ، بهداشت نامناسب ، کوتاهی در مراقبت و غیره سبب مرگ و میر کودک می گر دند.
از میان بیماریها دوران کودکی، عفونتهای حاد تنفسی شایع ترین بیماری در کودکان خردسال در تمام دنیا محسوب می شوند و اولین عامل مرگ و میر کودکان زیر 5سال در کشورهای درحال توسعه است بطوریکه یک سوم الی یک چهارم موارد مرگ ومیر کودکان زیر 5سال ناشی از عفونت های حاد تنفسی و بطور عمده به علت پنومونی (عفونت ریه ها) می باشد.
پنومونی که همان عفونت حاد دستگاه تنفسی تحتانی است بیش از 75درصد موارد مرگ ناشی از عفونت حاد دستگاه تنفسی در کودکان را در کشورهای در حال توسعه به خود اختصاص می دهد.
هر سال بیش از 2میلیون کودک زیر 5سال در اثر ابتلا به پنومونی می میرند و حدود 75-70درصد این مرگ در شیر خوران زیر یکسال رخ می دهد. مرگ های ناشی از پنومونی اغلب در اثر کاهش اکسیژن گیری یا سبتی سمی رخ می دهد و اقدامات لازم در جهت کاهش مرگ و میر شیر خوران باید برمداخلاتی مانند شیوه مراقبت از کودک در منزل ، شناسایی علایم و نشانه های شدت و خطر بیماری اهمیت جستجوی به موقع ،مراقبت طبی و بهبود مراقبت های بعمل آمده از کودک بیمار تمرکز یابد. با توجه به ماهیت بیماری پنومونی و گروه سنی در معرض ابتلا که اغلب شیر خوران می باشند بخش عمده فعالیت ها باید در جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری ، قبل از وقوع باشد و در صورت ابتلا بابکار بردن تدابیر مناسب به منظور تشخیص زودرس بیماری و انجام دادن اقدام مناسب جهت جستجو و درمان سریع بیماری و مراقبت های صحیح از شیرخوار توسط مهم ترین فردی که مراقبت از کودک را بعهده داردیعنی مادر صورت گیرد.
آموزش مادران در زمینه شناسایی علایم پنومونی ، ارجاع کودک به پزشک و مراقبت مناسب از کودک در منزل از راهکارهای قابل پیش بینی در حفظ بقای کودک می باشد.
سازمان بهداشت جهانی معتقد است که پاره ای از مسایل و مشکلات بهداشتی درمانی مرکزثقل ومحور اصلی رخ دادها در درجه اول مادر و خانواده و در درجه دوم پیراپزشک و درجه سوم پزشکان می باشند.
منزل جایگاه مراقبت است و هدف این مراقبت ها ، ارتقای سطح سلامتی و رساندن فرد بیمار به وضعیتی مطلوب و پیش گیری از عوارض بیماری ها می باشد. در این راستا آگاهی های مادر در ارتباط با مراقبت از فرزندش تا حدود زیادی در شیوه مراقبتی که از فرزندش بعمل می آورد تاثیر گذار می باشد. عفونتهای حاد تنفسی به دو گروه فوقانی (بالایی) و تحتانی (پایینی) تقسیم می شود
عفونت های حاد تنفسی فوقانی: سرماخوردگی- انفلوانزا- لارنژیت -سینوزیت- کروپ(خروسک) –عفونت لوزه ها
تحتانی: پنومونی-(عفونت ریه ها)
عفونت های حاد تنفسی فوقانی بیشترین علت مراجعه کنندگان به پزشک را شامل می شوند بیش از نیمی از این عفونت ها ویروسی بوده و نیاز به درمان با آنتی بیوتیک ندارند
شایع ترین عوارض سرما خوردگی کودکان عبارتند از:رینیت چرکی( چرکی شدن ترشحات بینی)- سینوزیت- عفونت گوش میانی- آدنیت گردنی
برونشیت و پنومونی: در چنین مواردی با فرض باکتریال بودن بیماری فوق درمان با آنتی بیوتیک مجاز است.
عفونت های حاد تنفسی حدود یک هفته طول می کشد و در هیچ یک از مواردآنتی بیوتیکها رلی بعنوان درمان ندارد. اساس درمان را استراحت و مایعات زیاد شامل می شود.
پنومونی بعد از اسهال بعنوان علت مرگ بخصوص در کشورهای درحال توسعه می باشد ویروسها علت غالب عفونت های دستگاه تنفسی تحتانی (پنومونی) و شیرخوران و کودکان زیر 5سال می باشد.
شایع ترین فراوانی پنومونی ویروسی بین 2-3 سالگی رخ می دهد.
همه گیری (اپیدمی)پنومونی در فصل پاییز و زمستان می باشد.
پنومونی های مکرر با 2بار یا بیشترحمله در یک سال تعریف می شود.
در پنومونی های عود کننده باید یک اختلال زمینه ای را در نظر داشت.
علائم پنومونی: چند روز قبل از شروع پنومونی با عفونت دستگاه تنفسی فوقانی است که شامل آب ریزش بینی و سرفه می باشد. پنومونی ویروسی همیشه همراه باتب است و تنفس های سریع
ثابت ترین علامت کلینیکی پنوموی است عفونت شدید بخصوص در شیر خوران بصورت سیانوز (سیاه شدن مخاط ها) و خستگی تنفسی ظاهر می گردد.پنومونی باکتریال درسنین کودکی بطور ناگهانی با لرز تکان دهنده و بدنبال آن تب بالا با سرفه و درد سینه شروع می شود.
علائم خطر:
1- کودک کمتر از2ماه : کاهش قدرت مکیدن –تشنج در چند روز اخیر –استفراغ مکرر- تنفس تند (60بار در دقیقه یا بیشتر) باز و بسته شدن(پرش) پره های بینی هنگام تنفس – تو کشیده شدن(عمیق و قابل روئیت) ناله کردن هنگام بازدم –بی حالی و کاهش سطح هوشیاری- تحرک کمتر از معمول – برآمدگی ملاج- دمای بدن بیش از 37 درجه و کمتر از 36 درجه – رنگ پریدگی شدید- سیانوز
2- کودک 2ماه تا5سال: قادر به نوشیدن یا شیر خوردن نباشد- تشنج در چند روز اخیر- استفراغ کردن همه چیز – خواب آلودگی غیر عادی یا عدم هوشیاری
اقدام لازم هنگام مشاهده نشانه های خطر: درصورت مشاهده هریک از نشانه های خطر باید کودک را به نزدیک ترین واحد بهداشتی انتقال دهید.
سرفه: شیوه بدن برای تمیز کردن دستگاه تنفسی و خلاص شدن از خلط (موکوس وچرک)و میکروب ها در گلو یا . بنا براین هنگامی که سرفه سبب تولید خلط می شود برای توقف سرفه دارو مصرف نکنید بلکه کاری کنید که خلط را شل کرده و ان را بیرون دهد.
تنفس: عملکرد ریه ها شامل دم( به درون کشیدن هوا در شش ها) و بازدم (بیرون دادن هوا از ششها) تنفس نام دارد.
عفونت تنفسی در هرقسمت از دستگاه تنفسی مانند بینی/حلق/حنجره/ راههای هوایی و ریه ها ممکن است اتفاق بیفتد
کودک دارای تنفس مشکل یا سرفه می تواند مبتلا به پنومونی یا سایر عفونت شدید دستگاه تنفسی باشد.
تنفس تند:
در کودک کمتر از2ماه : 60بار در دقیقه و بیشتر
در کودک 2-12ماهه : 50بار در دقیقه و بیشتر
در کودک 12ماهه تا5ساله: 40بار در دقیقه و بیشتر
تنفس تند در کودک زیر 2ماه از نشانه های خطر بوده و احتمالا کودک مبتلا به عفونت باکتریال شدید می باشد .
تنفس تند در کودک 2ماهه تا 5ساله نشانه عفونت ریه ها (پنومونی) می باشد.
اگر کودک مبتلا به سرفه یا سرما خوردگی تنفس تند یا سخت پیدا کند باید مادر فوراً نزد کارمند بهداشتی برگردد.
موارد بستری در پنومونی اطفال: سن کمتر از 6ماه-نقص سیستم ایمنی-حال عمومی بد- دیسترسی شدید تنفسی- نیاز به اکسیژن- کم آبی- استفراغ- عدم پاسخ به آنتی بیوتیک خوراکی- والدین غیر قابل اعتماد
درمان: کودک مبتلا به سرما خوردگی یا سرفه را با دادن داروهای بی ضرر خانگی می توان تسکین داد و اگر بهبود نیافت 5روز بعد پیگیری می کنید.
درمان سرفه و سرما خوردگی
1- مراجعه نزد بهداشتیار
2- علت یابی سرفه(بیماری که منجر به سرفه است)
3- مصرف مقدار زیادی آب (این کار بهتر از هر دارو یی ترشحات را شل می کند)
4- بخور دادن
5- داروی خانگی
6- دوری از دود
اگر سرفه بیش از 3هفته ادامه داشت می تواند یکی از نشانه های سل، آسم ، سیاه سرفه یا مشکل دیگری باشد.
تغذیه: در طول بیماری و حداقل 2هفته بعد از ان باید با زیاد کردن تعداد دفعات غذا خوردن از عقب ماندن رشد جلوگیری کردبرای آسان تر شدن بهتر است از غذاهایی مانند سوپ، آش ، فرنی و ... که احتیاج به جویدن ندارد استفاده شود.
پیگیری : کودک مبتلا به بیماری شدیدیا پنومونی شدید-24 ساعت پس از ارجاع به واحد بهداشتی
کودک مبتلا به سرما خوردگی یا سرفه –اگر بهبود نیافت 5روز بعد پیگیری شود.
کودک مبتلا به پنومونی خفیف- 2روز بعد از درمان دارویی
پنومونی شایع ترین عفونت کشنده دستگاه تنفسی است که در سال بیش از 2میلیون کودک زیر 5سال در اثر ابتلا به این بیماری می میرند و حدود 75-75% این مرگ ها در شیر خوران رخ می دهد.
ناکافی بودن آگاهی و اطلاعات مادران در زمینه پنومونی شیر خوران و اقدامات لازم در زمان ابتلای شیر خوار به پنومونی موجب می شود تا با رفتار نادرست خود سبب تشدید بیماری فرزند خود شوند.
