استرس در کودکان

گاهى اوقات ما والدین تصور مى کنیم که استرس هاى درونى ما را کودکانمان به هیچ وجه ندارند. اما واقعیت این است که کودکان نیز احساسات مربوط به خود را دارند و به عبارتى مطابق با شرایط سنى شان از احساسات زیادى برخوردارند. آنها هم همانند بزرگسالان استرس را احساس مى کنند و چنانچه از نحوه برخورد با آن آگاهى کامل نداشته باشند، بدون شک دچار آسیبهایى خواهند شد. کارشناسان تحقیقات وسیعى را درباره کودکان، نوع استرس آنها، احساس آنها و برخورد با این حس و توقعات آنها از والدین و همراهى آنها در برخورد با این حس انجام دادند و مشخص شد که کودکان با استرس هاى سالم و ناسالمى درگیر هستند. آنها از والدین خود انتظار دارند که بدون اینکه راجع به این موضوع با آنها صحبت کنند، احساس آنها را درک و در برخورد با استرس به آنها کمک کنند.

نکته حائز اهمیت در این زمینه، داشتن آگاهى کافى براى والدین است. آنها باید به کودکان خود آموزش دهند که چگونه احساسات و عواطف خود را شناسایى و با والدین خود در میان بگذارند. با توجه به تجربیات پدر و مادر این امکان وجود دارد که از راه هاى سالم با این مشکل برخورد کنند. والدین با ارائه مهارتهاى سالم به فرزندان خود به آنها کمک مى کنند تا در طول زندگى با هر نوع استرس و فشارى روبرو شده و بتوانند بر آن غلبه کنند. آنها طى مصاحبه با کودکان متوجه شدند که چه چیزهایى بیشتر باعث تولید استرس در این سنین مى شود. نمرات و تکالیف مدرسه ۳۶ درصد، مشکلات خانوادگى ۳۲ درصد، دوستان، همکلاسیها، اذیت و آزار و مورد تمسخر واقع شدن توسط آنها ۲۱ درصد، باعث ایجاد استرس در کودکان مى شود. روشهایى که کودکان براى مقابله با استرس خود به کار مى برند شامل این موارد است:

 _ بازى کردن و انجام کارهاى فعال : ‏۵۲ درصد

 _ گوش کردن به موسیقى : ۴۴ درصد

 _ ماشاى تلویزیون یا پرداختن به بازیهاى کامپیوترى : ۴۲ درصد

 _ صحبت کردن با دوستان :۳۰ درصد

 _ عده اى از کودکان سعى مى کنند تا راجع به این موضوع اصلاً فکر نکنند : ۲۹ درصد

 _ با خوردن غذا : ۲۶ درصد

 _ خلق وخوى خود را از دست مى دهند : ۲۳ درصد

 _ با والدین خود صحبت مى کنند :۲۲ درصد

 _ گریه مى کنند : ۱۱ درصد

بیش از ۲۵ درصد کودکان مورد بررسى وقتى دچار استرس مى شوند، براى رهایى از این حالت سر خود را با دستمالى بسته و راه مى روند، یا سر خود را به در و دیوار مى کوبند. این قبیل از کودکان از روشهاى ناسالمى مثل غذا خوردن زیاد و یا مخفى کردن مشکلات نیز استفاده مى کنند. گاهى بروز برخى رفتارهاى ناشایست باعث شگفتى والدین مى شود. بعضى وقتها ممکن است فرزند شما دچار خشم، استرس، ناراحتى و عصبانیت شود اما نمى تواند این احساس را براى شما بازگو کند و در نتیجه به یک کوه آتشفشان تبدیل مى شود. در این شرایط دیگر نمى تواند آرام بنشیند و با بروز برخى رفتارهاى ناراحت کننده شما را شوکه خواهد کرد.

برخى از کودکان وقتى کار نادرستى انجام مى دهند، از خود شکایت مى کنند و احساس شرمندگى و خجالت دارند و در نتیجه با آسیب رساندن به خود، ناراحتى خود را نشان مى دهند. همه کودکان در مصاحبه با کارشناسان گفتند که در هنگام چنین احساسهایى نیاز به همراهى و مشورت والدین خود دارند و تنها با کمک آنها مى توانند از مشکلات رهایى پیدا کنند. بنابراین ما به والدین توصیه مى کنیم که با فرزندان خود صمیمى باشند و سعى کنند حتى الامکان زمانى را هم براى بودن در کنار فرزندان خود اختصاص دهند.

چه کـــارى از دست والـــــدین برمــــى آید ؟

والدین ممکن است نتوانند از بروز احساساتى مثل خشم، عصبانیت، ناراحتى در فرزندان خود جلوگیرى کنند اما مى توانند ابزار و راه کارهایى را که براى غلبه بر این احساسات وجود دارد، به فرزندان خود معرفى و یا در اختیار آنان قرار دهند.

صــــداى خود را بالا نبـــرید

وقتى متوجه عصبانیت و ناراحتى فرزندتان شدید، سعى نکنید با صداى بلند از او سؤالى کنید یا با گفتن کلماتى مثل: خوب، حالا مگه چى شده؟ دنیا که به آخر نرسیده آن را متهم جلوه دهید.

به سخنان فـــــرزند خود خوب گــــوش دهید

به آرامى از فرزند خود سؤال کنید چه موضوعى باعث ناراحتى اش شده است و سعى کنید فقط شنونده باشید. با علاقه و صبر و حوصله به سخنان او گوش دهید و از هرگونه پیشنهاد، داورى، نصیحت و امر و نهى پرهیز کنید. با اداى کلمات و جملاتى سعى کنید به فرزندتان القا کنید که متوجه احساس اش شده اید و با او کاملاً هم عقیده هستید. به طور مثال وقتى کودکتان موضوعى را براى شما تعریف کرد با اداى جملاتى مثل: «من هم اگر جاى تو بودم، ناراحت مى شدم»، «تعجبى نداره عصبانى شدى چون کار آنها زشت بوده است» و ارائه جملاتى مشابه به فرزند خود بفهمانید که او را درک مى کنید و احساسش را متوجه مى شوید. این رفتار باعث مى شود تا کودکتان با شما رابطه خوبى برقرار کند و به شما نزدیکتر شود. این احساس براى زمان هاى ناراحتى، استرس و خشم براى او کاملاً خوب است. فرزند شما باید بداند والدینى دارد که حامى او هستند و او را درک مى کنند.

احســــاس آنها را نامگـــــذارى کنید

اکثر کودکان هنوز نامى براى احساسات خود ندارند. اگر فرزند شما احساس خشم و ناراحتى کرد با استفاده از کلمات به تشخیص احساس او کمک و او را در نامگذارى احساسش یارى کنید. چنانچه آنها به احساس خود و نام آن آگاه باشند، نحوه بیان بهترى خواهند داشت و بهتر مى توانند با شما رابطه برقرار کنند.

علائم استرس در کودکان

بعضی کودکان ممکن است بسیار کلافه باشند و حالات آنها کاملاً طبیعی به نظر بیاید. و بعضی ممکن است حالات مختلفی بروز دهند؛ که می توان به تغییر الگوی خواب و بیداری و یا برگشت به رفتارهای خردسالی(مکیدن انگشت شصت، خیس کردن رخت خواب، چسبیدن به والدین و ...) اشاره کرد.

استرس علائم متفاوتی دارد که هر کدام از آنها می توانند ند علائم شرایط یا بیماری های دیگری غیر از استرس باشند. ولی به هر حال به هر تغییر ناگهانی در رفتار کودکان که مربوط به مراحل رشد نباشد باید توجه کرد. بعضی از این علائم و یا یک یا دو مورد ناگهانی که مدتی دراز به طول انجامند، نیازمند مراقبت های بیشتر هستند. به هر صورت هرگاه استرس وارد زندگی کودک شود به طوریکه کودک احساس سرخوردگی، پریشانی یا بیماری فیزیکی کند باید به یک متخصص( پزشک کودکان، مشاور مدرسه و یا یک روان شناس) مراجعه کرد.

علائم استرس: تا 5 سالگی

کودکان اغلب نمی توانند به شما بگویند که دچار استرس شده اند اما رفتارشان آنرا آشکار می کند. نوزادان، نوپاها و کودکان پیش دبستانی استرس خود را با چسبیدن به والدین، گریه ی بیش از حد معمول، کج خلقی و رفتارهای واپس رو (مثل مکیدن انگشت شصت، خیس کردن رخت خواب، ترس از تاریکی و ...)، جنبش، دعوا و کتک کاری و نرفتن به دستشویی، نشان می دهند. البته گریه، کج خلقی و بیدار خوابی شبانه ممکن است واکنشی طبیعی به مرحله ای از رشد هم باشد. کودکان ممکن است طی فراگیری ایستادن، صحبت کردن یا دیگر مهارت ها دچار خستگی شوند. ممکن است چند روزی بیش از حد گریه کنند و دوباره به خصوصیات معمولشان برگردند. اگر این حالت ادامه یافت ممکن است نشانه ی استرس باشد.

از دیگر علائم استرس می توان به عصبانیت، رفتار های پر خطر و حتی واکنش نا متعارف به صداهای ناگهانی و بلند اشاره کرد. این واکنش تکان خوردن یک عامل بارز وجود استرس در نوزادان و کودکان نوپااست.

علائم استرس: 6 تا 11 سالگی

این گروه نسبت به گروه سنی قبلی بهتر می توانند درباره استرس خود به شما پیام بدهند و به شما بگویند که استرس دارند.  البته چه بگویند که استرس دارند یا خیر در صورت مواجه شدن با استرس بازهم رفتارهای غیرعادی از خود بروز می دهند.

کودکان مدرسه ای که استرس دارند اغلب علائمی چون شکم درد، سردرد، مشکلات تنفسی، مشکلات خواب، بی اشتهایی یا پر اشتهایی، بهبود دیر پس از بیماری، لکنت زبان، نیاز زیاد به رفتن دستشویی یا دندان غروچه کردن خصوصا هنگام خواب دارند.

آنها اغلب بینی شان را زیاد می گیرند و ناخن هایشان را کوتاه می کنند و کابوس می بینند و ممکن است به رفتارهای خردسالی برگردند( خیس کردن رختخواب، کج خلقی و حرف زدن بچه گانه.)

همچنین کودکان استرس دار ممکن است دروغ بگویند، قلدری و سرکشی کنند، خشم بروز دهند، تحریک پذیر شوند، رفتارهای نامنظم داشته باشند، دیگر کودکان را بزند، از رفتن به مدرسه سرباز زنند و در مدرسه نمرات پایینی بگیرند. ممکن است حملات وحشتزدگی داشته باشند، عقب بکشند، ناله کنند، افسرده باشند، علاقه به انجام فعالیت های روزانه را از دست بدهند، نگران به نظر برسند، تمرکز نداشته باشند، گریه کنند و تنبل باشند، سانحه پذیر باشند و یا دوستانشان را از دست بدهند.   

علائم استرس: 12 تا 18 سالگی

قبل از نوجوانی و جوانی گرچه فرد مستعدترین دوره را برای تقویت مهارت های ارتباطی می گذراند، اما اغلب کمتر صحبت می کنند. آنها ممکن است تاثیر همه چیز بر خود را رد کرده و از صحبت کردن سرباز زنند.

در زمان استرس، نوجوانان رفتارهای ابتدایی از خود بروز می دهند که کودکان مدرسه ای در هنگام استرس بروز می دهند. هرچند رفتار واپس رو آنها خیس کردن رختخواب و صحبت بچه گانه نیست ولی به صورت نپذیرفتن مسولیت های بزرگسالان و بازی کردن بیشتر بروز می دهند یا ممکن است نخواهند به دانشگاه بروند و آنرا به زبان بیاورند.

نوجوانان استرس دار ممکن است رفتارهایی مخاطره آمیز و یا حتی تمایل به خودکشی از خود نشان دهند.

در پایان باید بگویم که بچه ها قادر نیستند که برای ما استرسشان را بیان کنند یا حداقل این کار برای آنها ساده نیست اما رفتارها و نشانه های فیزیکی از خود بروز می دهند که برای ما نشانه ای است تا با یک روانشناس یا مشاور با تجربه صحبت کنیم.