اجابت مزاج طفل شیرخوار
اجابت مزاج طفل نیز مقیاس دیگرى است براى سنجش رشد و نمو او، که باید به آن دسته از اطفالى که به‌طور مصنوعى تغذیه مى‌شوند (غیر از شیر مادر) بیشتر از کودکانى که از شیر مادر استفاده مى‌کنند توجه داشت. اگر در موارد دیگر هم چیز به خوبى پیش مى‌رود، پس طفل شیرخوار روزانه چهار بار باید مزاج وى عمل کند و بوى آن نامطبوع نباشد و شکل ظاهر به رنگ زردطلائى و شبیه به مرهم. پس چیز نامطبوعى نیست. اما بعضى اطفال چنین نظم و ترتیبى ندارند با وجود این به‌خوبى رشد مى‌کنند. تعداد دفعات اجابت ممکن است بیشتر و رنگ آن سبز یا بلغمى و دانه‌دانه به‌نظر آید. علت این گاهى رگل شدن مجدد مادر است. اگر طفلى خوب نمو مى‌کند و وزن او به حد کافى اضافه مى‌شود نیازى نیست که به مدفوع او توجه خاصى شود اما اگر برعکس پوست بدن وى رخم مى‌شود، کودک بى‌آرام است، بسیار فریاد مى‌کشد و وزن وى هم به خوبى اضافه نمى‌گردد در این صورت از پزشک باید در مورد وى نظر خواست.
گاهى اجابت مزاج طفل به موقع انجام نمى‌گردد و یبوست ایجاد مى‌شود و فقط مقدار کمى تفاله به‌جا مى‌گذارد. گاهى هم ممکن است علت آن کم دریافت نمودن غذا باشد یعنى تغذیهٔ ناکافى. در این مورد از طریق وزن کردن کودک مى‌توان مطلب را فهمید. اگر تغذیهٔ ناکافى وجود ندارد، لازم نیست به کمى اجابت مزاج اهمیت داده شود.
در این حالت به‌جاى انجام تنقیه بهتر است مقدارى چاى که با قندِ شیرشیرین شده باشد به او بدهیم (نصف الى یک قاشق مرباخورى) اگر از سن کودک شش هفته مى‌گذرد آب میوه هم در اجابت مزاج او مؤثر است.
یرقان
در روزهاى اول زندگى کودک گاهى یرقان زود گذرى پیش مى‌آید؛ تقریباً ۸۰% شیرخوران به آن مبتلا مى‌شوند: بعضى از ترکیبات خون که پس از تولد زائد هستند تجزیه مى‌شوند و در اثر آن زردى در رنگ پوست ظاهر مى‌شود. یرقان پس از یک الى دو هفته ناپدید مى‌شود. رنگ مدفوع در این حالت طبیعى است، اما در این دوران به وزن طفل اضافه نمى‌گردد.
تورم غدهاى پستان نوزاد
گاهى در اولین روزهاى حیات طفل، غده‌هاى پستان متورم مى‌شوند و گاه به بزرگى گردوئى مى‌رسند. این حالت هم براى پسر و هم براى دختر اتفاق مى‌افتد و در اثر انتقال هورمون‌هاى خون مادر به خون طفل پیش مى‌آید. این تغییر بدون ضرر است و به خودى خود ناپدید مى‌گردد. فقط باید در این موقع پستان طفل کاملاً در آرامش قرار داشته و فشارى به آن وارد نشود و با مقدارى پنبه از تماس با قنداق و لباس او حفظ گردند تا زخم نشوند.
وزن طبیعى
همواره دیده مى‌شود که هر چیزى که حاکى از نمو یا کیفیت خوب طفل باشد روى مادر اثر مطلوب مى‌گذارد. مادر از لحظهٔ تولید نوزاد مایل است بداند که آیا نوزاد طبیعى است؟ آیا از نظر وزن و قد و غیره نرمال است؟ اگر نوزاد او کوچک و سبک وزن باشد و خیلى کم از دو کیلوگرم وزن او تجاوز نماید، مادر با ترس و نگرانى از خود سؤال مى‌کند که آیا این مقدار وزن هم طبیعى است. اما اگر نوزاد درشت و سنگین وزن باشد، دیگر حدى براى غرور و افتخار مادر نمى‌توان قائل شد. در حقیقت هیچ معیار و مقیاسى به‌عنوان وزن طبیعى براى نوزاد وجود ندارد. همچنین براى بزرگسالان هر کس کسانى را مى‌شناسد که لاغر و نحیف هستند اما کاملاً سالم مى‌باشند. عده‌اى دیگر چاق و پُر، آنها نیز سالم و نیرومند هستند. در اینجا استعدادهاى ارثى حکم‌فرما است، نه بیمارى و غیرطبیعى بودن. همچنین باید دانست همانطور که دیگر موجودات زنده از اعداد و ارقام معین و مشخصى پیروى نمى‌کنند، یک کودک نیز دقیقاً تابع آن نیست، بلکه همهٔ عددهاى تعیین شده بدون شک فضاى بازى براى بالا رفتن و پائین آمدن دارند.
نوزاد در ابتداى تولد ۱۰% از وزن وى کاسته مى‌گردد، این نقصان، به‌علت از دست دادن آب بدن (ادرار ـ دفع بخار آب در هنگام تنفس و از پوست) و دفع مقدارى فضولات مى‌باشد که قبل از تولد در رودهٔ طفل بوده است. پس از گذشت این مرحله طفل باید به خوبى نمو کند و پیوسته به وزن وى اضافه شود. وزن طفل در ظرف پنج ماه باید دو برابر شود. و در آخر اولین سال زندگى تقریباً به سه برابر افزایش یابد. نمودار افزایش وزن طفلى که از شیر مادر تغذیه مى‌کند:
در اولین یک چهارم سال هفته‌اى تقریباً ۱۷۰ گرم.
در دومین یک چهارم سال هفته‌اى تقریباً ۱۵۰ گرم.
در سومین یک چهارم سال هفته‌اى تقریباً ۱۱۰ گرم.
در چهارمین یک چهارم سال هفته‌اى تقریباً ۹۰ گرم.
مقدار شیر مادر
طبیعى است که طفل در صورتى مرتب و به‌طور صحیح به وزن وى اضافه مى‌گردد که به قدر کافى از شیر مادر تغذیه نماید. نوزاد باید در هفته‌هاى اول زندگى روزانه تقریباً معادل یک پنجم وزن خود از شیر مادر بنوشد. و در دوران اولین یک چهارم سال تقریباً یک ششم و در دومین یک چهارم سال یک هفتم و بعداً یک هشتم و بالأخره یک نهم وزن بدن وى. مادرانى که ترازو در دسترس ندارند باید به موارد زیر توجه نمایند:
اگر طفل با نیرومندى مى‌مکد و پس از ۱۰ الى ۲۰ دقیقه خود وى پستان را رها مى‌کند، (سرعت در نوشیدن در فرد فرد اطفال متفاوت است) اعضاء کوچک وى شل شده و خواب آلوده پائین مى‌افتد، صورت کوچک وى از خشنودى و لذت و رضایت حکایت مى‌کند، و به زودى خواب بر او چیره مى‌گردد، مى‌توان خود را در مورد مقدار غذا آرام ساخت. پس از اینکه مادر رختخواب زایمان را ترک مى‌کند، طولى نمى‌کشد که شیردادن براى او عادت، بلکه براى وى دست‌داشتنى مى‌شود. مجدداً یادآورى مى‌شود که نباید صرفاً تابع اعداد و ارقام بود.
کودکانى یافت مى‌شوند که کمتر به وزن آنها اضافه مى‌گردد. ولى در روال خوبى نمو مى‌کنند، مى‌توان گفت براى آنها همه چیز کمى کُند پیش مى‌رود. همچنین اطفالى یافت مى‌شوند که کمتر از مقدار تعیین شده مى‌نوشتند، ولى همان مقدار براى تکامل خوب آنها کافى است، همانطور که اشتهاء و احتیاج به مقدار غذا در بزرگسالان مختلف مى‌باشد.
تغذیه ناکافى طفل
اگر مقدار شیر مادر مرتباً رو به نقصان است، بنابراین طفل به مقدار کافى تغذیه نشده و وزن وى ثابت مى‌ماند و حتى گاهى وزن طفل کاهش هم مى‌یابد، البته بدون ترازو نمى‌توان تغذیهٔ ناکافى را به‌طور یقین تعیین نمود. در ابتدا طفل ناآرام است. زیاد فریاد مى‌کشد و گریه مى‌کند، زیرا گرسنه است. اما بعد به‌طور ناگهانى آرام مى‌شود و زیاد مى‌خوابد. ممکن است مادر جوان و بى‌تجربه آن را حمل بر حالت مزاجى خوب طفل و تغذیهٔ کافى بنماید. ولى کسى که روى اطفال شیر خوار تجربه دارد، بدون تردید از پوست خشک و چروکیده، شکم شل و تو رفته و از اجابت کم مزاج، و رنگ تیرهٔ آن پى مى‌برد که طفل گرسنه است. این کیفتت اگر مدتى به طول انجامد، نوزاد به سختى آسیب خواهد دید. این وضیعت غالباً براى اطفالى پیش مى‌آید که از ابتدا لاغر و کم وزن بوده‌اند. وقتى مادرى ترس از ناکافى بودن غذاى طفل خود دارد مى‌تواند به‌طورى که خواهد آمد آزمایش انجام دهد: او کودک را با قنداق مساوى قبل و پس از شیر دادن وزن مى‌نماید. هر زایشگاه و مطبى این آزمایش را با میل انجام مى‌دهد.
معمولاً تغذیهٔ ناکافى از این جهت پدید مى‌آید که نوزاد ضعیف است و با نیرومندى نمى‌تواند پستان را بمکد. در نتیجه پستان به خوبى تخیله نشده و نهایتاً به کم شدن شیر منجر مى‌گردد. براى مبارزه با این وضع ناخوشایند اولین و مهم‌ترین کار این است که مادر پستان را مرتباً در دهان طفل بگذارد؛ هر ۵/۲ ساعت یک‌بار، اگر لازم باشد حتى در فاصلهٔ هر دو ساعت یک‌بار. البته فاصله شب را نیز نگه نمى‌داریم، بلکه شب نیز باید همچنان شیر داده شود. البته در فاصله‌هاى زیادتر تقریباً در هر ۳ الى ۴ ساعت. اگر طفل فقط ضعیف و ناکامل مى‌مکد، در این صورت باید پستان پس از شیر دادن به‌کلى وسیلهٔ فشار دادن تخلیه شود زیرا غده‌هاى پستان تحریک مى‌شوند و در نتیجه ساخت و تشکیل شیر به‌خوبى انجام مى‌گیرد. شیر دوشیده شده را با شیشه یا بهتر است با قاشق به طفل داد (بدین ترتیب او به مکیدن بدون زحمت از شیشه عادت نمى‌کند) قطره‌اى از این غذاى گرانبهاء و ذى‌قیمت نباید به هدر برود. اگر در ظرف چند روز حداکثر در مدت یک هفته افزایش وزن واضحى ظاهر و مشهود نگردید باید غذاى مصنوعى اضافه گردد. البته معناى آن این نیست که تغذیه از پستان مادر دیگر خاتمه پذیرد، بلکه منظور این است که با اضافه کردن غذاى مصنوعى تکمیل شود یعنى تغذیه از دو شیر.
اگر مقدار شیرى که طفل مى‌نوشد، با توجه به تناسب وزن وى بیش از اندازه لازم باشد، به‌طور محسوسى پیوسته وزن طفل اضافه مى‌گردد. در این حالت طفل بیش از اندازهٔ لازم تغذیه مى‌شود و در نتیجه یک تغذیهٔ بیش از حد پدید مى‌آید.
