می‌دانیم که رشد به عنوان یک علامت ظاهری و مشخص نشان دهنده ارتباط متقابل بین تغذیه ، ژنتیک و عامل زمان است و تغذیه در این حرکت زنجیره‌ای همچون پلی بین بار ژنتیکی و محیط فردی، می‌تواند کیفیت و کمیت رشد را به حداکثر پتانسیل و ظرفیت بالقوه خود برساند .
در دو سال اول زندگی که مشخصه آن رشد و تکامل سریع فیزیکی است ، زمانی است که بسیاری از تغییرات ، تحت تاثیر دریافت مواد مغذی می‌باشند . نوزادان سالمی که با مواد مغذی با کیفیت بالا تغذیه می‌شوند انرژی کافی برای یادگیری و پاسخ دادن به محرک های محیط را دارند و همین امر سبب می شود تا والدین با آنها ارتباطی عمیق‌تر برقرار کنند. در واقع تغذیه مناسب می تواند زمینه ساز رشد روز افزون و تأمین کننده سلامت کودک باشد . تغذیه مناسب می‌تواند زمینه ساز رشد چشایی کودک باشد .
تغذیه در 6 ماهه دوم زندگی :
در 6 ماهه اول زندگی کودک تغذیه انحصاری با شیر مادر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ، اما از سن 6 ماهگی به بعد ، شیرخوار علاوه بر شیر مادر به غذا هم نیاز دارد .
غذای تکمیلی کودک که با شروع ماه هفتم آغاز می‌شود باید سالم ، کم‌حجم و پر‌انرژی باشد . و غلظت آن کمی بیشتر از غلظت شیر مادر باشد و به تدریج بر مقدار و غلظت و تنوع غذاها افزوده شود . البته باید توجه داشت که گرچه بعد از سن 6 ماهگی تغذیه انحصاری با شیرمادر توصیه نمی‌شود ولی شیرمادر باید تا قبل از یک سالگی ، غذای اصلی شیر خوار را تشکیل دهد. بنابراین تا قبل از یک سالگی ابتدا شیرخوار با شیر مادر تغذیه گردد و سپس غذای کمکی به کودک خورانده شود .
ویژگی‌های غذای کمکی :
1. غذا باید نرم و هضم آن آسان باشد .
2. غذا باید متناسب با عادات غذایی خانواده باشد .
3. غذا تازه ، بهداشتی ، قابل تهیه و در دسترس و ارزان باشد .
4. غذا باید کاملا پخته شود و بعد از سرد شدن مصرف شود .
5. غذا باید در ظرف سر‌پوشیده و جای کاملا خنک نگهداری شود .
اصول تغذیه تکمیلی :
غذاها در ابتدا باید نسبتا رقیق بوده و کم کم به غلظت آنها افزوده شود تا به عمل جویدن کودک کمک شود.
غذا ابتدا از یک نوع ماده غذایی ساده شروع شود و کم کم به مخلوطی از چند نوع افزایش یابد.
بین اضافه کردن مواد غذایی مختلف 5 تا 7 روز فاصله باشد تا شیر خوار ابتدا به یک غذا عادت نموده سپس غذای جدیدی به او داده شود . اینکار باعث می‌شود که اگر ناسازگاری نسبت به یک ماده غذایی در شیرخوار وجود داشته باشد مشخص شود و دستگاه گوارش شیرخوار نیز فرصت می‌کند که به مواد غذایی عادت کند .
بهتراست از غذاهایی استفاده شود که در سفره خانواده وجود داشته باشد .
دقت شود که ابتدا شیرخوار با شیر مادر تغذیه و سپس غذای کمکی به او خورانده شود هرگز قبل و یا در فواصل تغذیه با شیرمادر از غذای کمکی استفاده نشود .
نحوه شروع غذای کمکی :
اولین غذای کودک به علت آسانی هضم ، گروه غلات است پس در اولین روز شروع ماه هفتم زندگی کودک یک قاشق مرباخوری فرنی به او می‌دهیم و بهتر است فرنی با آرد برنج پخته شود .زیرا حساسیت شیرخوار به برنج کمتر است تا آرد گندم .
روز دوم یک قاشق مرباخوری فرنی 2 بار در روز و روز سوم یک قاشق مرباخوری فرنی 3 بار در روز و به همین ترتیب روز آخر هفته 5 وعده در روز و هر وعده 2تا 3 قاشق مرباخوری فرنی به شیرخوار می‌دهیم . در هفته دوم علاوه بر فرنی ، شیربرنج و حریره بادام را به برنامه غذایی شیرخوار اضافه می کنیم . باید توجه داشت که ورود هر نوع غذای جدید به برنامه غذایی کودک می‌بایستی مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری و یک وعده در روز شروع شده و کم کم افزایش یابد .
در هفته سوم :پوره سبزیجات مثل سیب زمینی ، کدوحلوایی ، هویج ، نخود سبز و لوبیا سبز را کم کم شروع می‌کنیم .
در هفته چهارم :سوپ را به رژیم غذایی شیرخوار اضافه می کنیم . این سوپ شامل گوشت بدون چربی ، برنج و هویج است و هر 3 روز یک بار یک نوع سبزی یه سوپ باید اضافه شود . این سبزیها شامل جعفری ، گشنیز ، لوبیا سبز ، کدو سبز و کرفس می‌باشد .
در ماه هشتم زرده تخم مرغ به رژیم غذایی شیرخوار اضافه می‌شود . که زرده باید کاملا پخته شده و در آغاز نصف قاشق چایخوری زرده کاملا پخته را به شیرخوار می‌دهیم و به تدریج هر روز مقداری زرده تخم مرغ را افزایش داده تا ظرف مدت 2 هفته به یک زرده کامل برسد در دو هفته دوم ماه هشتم عدس یا ماش را می‌توان به سوپ کودک اضافه نمود . مصرف عدس و ماش هضم آسانتری دارند اما لوبیا قرمز و چیتی را بهتر است قبلا خیس کرده و پوستشان را جدا نموده و بعد از پختن به سوپ اضافه شود .
برای افزایش کالری غذا می‌توان کره یا روغن را به غذای کودک اضافه نمود . در دو هفته آخر ماه نهم آب میوه را می‌توان به رژیم غذایی کودک اضافه نمود ، و در ماه نهم و دهم می‌توان انواع کته نرم یا بصورت کته ساده و یا مخلوط با سبزی ها و حبوبات و گوشت نرم به کودک خوراند . دادن بیسکویت ساده به کودک به تکامل عمل جویدن کمک می کند و همچنین مصرف جوانه گندم و سایر حبوبات در غذای کودک توصیه می شود.
بهترین میوه ها برای کودک در این سن ، سیب ، گلابی ، و موز می باشد که بهتر است بصورت رنده شده و له شده باشد . و مصرف خرما در رژیم غذایی کودک به دلیل پر انرژی بودن توصیه می شود ابتدا هسته خرما را درآورده و آنرا له کنید .
تغذیه کودک از ماه یازدهم تا ماه بیست وچهارم :
از اواخر 11 ماهگی کودک می تواند به تدریج از غذاهای سفره خانواده بخورد، که ابتدا باید غذاها را نرم کرد. مثلا کته را نرم و با ماست مخلوط نموده به کودک بدهید.معمولا کودکان گوشت چرخ کرده را بهتر می‌خورند و مصرف ماهی نیز توصیه می شود البته باید تیغ های ماهی کاملا گرفته و گوشت ماهی له شده باشد. در صورتیکه کودک از شیرمادر محروم است، می توان شیر پاستوریزه به کودک داد. پنیر هم منبع خوبی از پروتئین و کلسیم است، بهتر است پنیر پاستوریزه به کودک داده شود . بستنی میان وعده خوبی برای کودک محسوب می شود و بهتر است پاستوریزه باشد .
بعد از یک سالگی می توان انواع میوه را به کودک داد. میوه هایی مانند گیلاس ، آلبالو ، مرکبات و سبزیجات مانند اسفناج و گوجه فرنگی را که در سال اول زندگی کودک توصیه نمی شد کم کم به کودک داده شود . بعد از یک سالگی ابتدا به کودک غذای کمکی و سپس شیر مادر داده شود ولی تا پایان 24 ماهگی دادن شیر به کودک باید ادامه داشته باشد .
توصیه های تغذیه ای :
توجه داشته باشید که به کودکان سن زیر یک سال از دادن غذاهای زیر خودداری شود .
