در زبان رومی آن را قاراسیا نامیده اند، و اهل صقلب ( سرزمین صربستان ) آن را چراسیا گویند. اهل مغرب واندلس حب الملوک گویند و درد مشق قراسیا و در زبان شیرین فارسی گیلاس خوانده می شود. فارسی زبانان به ترش آن آلوبوعلی و عوام آلوبالو،آلوبولی و الی بالی گفته اند
ماهیت آن:
میوۀ درختی است که شاخه های سرخ رنگ و درهم دارد و برگ آن نیز سرخ رنگ است و این درخت شبیه به درخت زردآلو است؛ برگ و شاخه و ثمرۀ آن کوچک و گرد است و به چوبی باریک بلند متصل است. هنگامی که نرسیده است ترش و گس و سبزرنگ و رسیدۀ آن بنفش و چاشنی دار(میخوش) با اندکی تلخی است و تخم آن بسیار کوچک و به اندازه نخودی متوسط است. پوست آن سخت و سفید رنگ است.
طبیعت آن:
خام(نارس و کال) آن سرد و خشک و قابض در درجۀ اول و نیم رس آن سرخ و ترش است و طبیعت آن سرد و خشک در اول دوم است. رسیدۀ چاشنی دار آن در آخر دوم و رسیدۀ آن گرم و تر در آخر اول و در اول دوم نیز گفته اند ضمن آنکه قوّت قابضه نیز دارد.
افعال و خواص:
گیلاس شیرین از معده به سرعت می گذرد و اصطلاحأ سریع النحدار است که سبب آن رطوبت و لزوجتی است که دارد که البته برای خشونت حلق و ریه نافع است. در گلو ایجاد تخمه می کند که همان بقایای غذاست که از معده است و از این جهت بر روی غذا نباید مصرف شود و مصلح آن جوارشات و داروهای معده ای هستند که حاره مقویه می باشند که طبیعت آن ها گرم است. این دارو مسهل و ملین طبع است خصوصأ اگر با دانه اش مصرف شود. از خواص دیگر آن به همراه دانه آن است که نعوظ آورنده است. خشک آن قابض و چاشنی دار آن که آلبالو خوانده شود از بین برندۀعطش ، تسکین دهندۀ تندی، حرارت، هیجان و جوشش صفرا، خون، غثیان، استفراغ صفراوی و اسهال و تقویت کنندۀ کبد حار(گرم) و معده است.
قوّت قابضۀ خشک آن بیشتر از تازۀ آن است و شیرۀ دانۀ آن را گرفته و ده برابرش رازیانه ریخته و بگذارند تا بجوشد، به جهت افتادن و خرد شدن سنگ کلیه و مثانه و زخم مجراهای ادرار و حیض کاربرد بسیار زیادی دارد. مغز دانۀ آن را با پنبۀ کهنه نرم و کوبیده و فیتیله های باریک ساخته و در احلیل(سوراخ ذکر) بگذارند رفع کننده جراحت مجاری ادرار و پاک کنندۀ آن و ادرار مانده و(حرقة البول) سوزش ادرار را برطرف می نماید. صمغ هر دو نوع آن گرم و خشک است مانند صمغ آلو است؛ جلا دهندۀ خون است و قطع کنندۀ اخلاط لزج از خون بنابراین برای خشونت اجزای ریه و نیکویی رنگ چهره و برانگیختن اشتها و ریزش و خرد کردن سنگ ها نافع است. اگر برای سرفۀ مزمن به کار می رود همراه با آب سرد بیاشامند.
مقدار شربت آن:
یک مثقال و به چشم کشیدن آن (اکتحال) باعث تیزی قوّت بینایی و رفع کنندۀ جرب چشم می گردد و طلا کردن آن پاک کنندۀ پوست است.
آن گروه از مخاطبینی که علاقه مند به مطالعه متن اصلی این گفتار (که به نقل از مخزن الادویه است) هستند می توانند نقلی که در ذیل آمده است را مورد نظر قرار دهند.
قراصیا
به فتح قاف و رای مهمله و الف و کسر صاد مهمله و فتح یای مثناة تحتانیه و الف و به ضاد معجمه نیز آمده و به سین مهمله به جای صاد و قاراسیا نیز آمده لغت رومی است و اهل صقلب چراسیا و اهل مغرب و اندلس حب الملوک و اهل دمشق نیز قراسیا و به فارسی شیرین آن را گیلاس و ترش آن را آلوبوعلی و عوام آلوبالو و آلوبولی و الی بالی نیز نامند.
ماهیت آن:
ثمر درختی است شاخ های آن پریشان و سرخ رنگ و برگ آن نیز سرخ رنگ و شبیه به درخت زردآلو در برگ و شاخ و ثمر آن کوچک و مدور و به چوبی باریک بلند پیوسته به شاخ آن و اکثری آویخته و دو عدد با هم و در خامی سبز و عفص و نیم رس آن سرخ و ترش و رسیدۀ آن بنفش و میخوش یعنی چاشنی دار با اندک تلخی غیر محسوس و تخم آن کوچک به قدر نخودی متوسط، پوست آن صلب و سفید رنگ و مغز آن سفید و گیلاس درخت آن نیز مانند درخت آلوبالو است و لیکن ثمر آن از آن بزرگ تر و بعد از رسیدن شیرین می گردد و هسته آن مانند هسته آلو و نیز قسمی دیگر می باشد در جمیع امور شبیه به آلوبالو الا آنکه ثمر آن کوچک تر و بعد از رسیدن عفص می باشد و بهترین همه رسیده شاداب آنست.
طبیعت آن:
آنچه خام است سرد و خشک و قابض در اول و آنچه نیم رس و سرخ و ترش است سرد و خشک در اول دویّم. رسیده چاشنی دار آن در آخر دویّم و رسیدۀ شیرین آن گرم و تر در آخر اول و در اول دویّم نیز گفته اند و با قوّت قابضه.
افعال و خواص:
شیرین آن یعنی گیلاس سریع النحدار از معده به سبب رطوبت و لزوجتی که دارد و جهت خشونت حلق و ریه نافع و برانگیزاننده تخمه و مضعف معده و لهذا بالای طعام نباید خورد زیرا که مستحیل می گردد به هر خلطی که غالب باشد و به طبیعت آن و مصلح آن جوارشات حاره مقویه و مسهل و ملین طبع است خصوص چون با دانه آن خورده شود واین هنگام منعظ نیز می باشد و خشک آن قابض و چاشنی دار آن که آلوبالو قاطع عطش و مسکن حدت و ثوران صفرا و خون وغثیان و قی صفراوی و اسهال ومقوی معده و کبد حار.
قوّت قابضۀ خشک آن زیاده از تر و تازۀ آن و دانۀ آن را چون شیره گرفته با عشر آن رازیانه بنوشند جهت تفتیت سنگ گرده و مثانه و قرحه مجاری بول و ادرار حیض بیعدیل و چون مغز دانۀ آن را با پنبۀ کهنه نرم کوبیده و فیتیله های باریک ساخته در احلیل گذارند رافع جراحت مجاری بول و منقی آن و بول المده وحرقة البول است و صمغ هر دو نوع آن گرم و خشک وشبیه به صمغ اجاص و جالی و مغری و قاطع اخلاط لزجه لهذا جهت خشونت قصبه ریه و نیکویی رنگ رخسار و برانگیختن اشتها و تفتیت حصات نافع زیرا که خشونت سینه اگر از یبس باشد تغریه آن را می نماید و اگر از بلغم لزج چسبنده آن را تقطیع می کند و جلا می دهد و جهت سرفۀ مزمن با آب سرد باید که بیاشامند.
مقدار شربت آن: یک مثقال و اکتحال آن باعث حدت قوّت باصره و رافع جرب آن و طلای آن و طلای آن منقی بشره است.
(مخزن الادویه،حکیم عقیلی خراسانی، صص611،612)
