الف) وجه تسمیه و نام های آن: پارسی آن سپند است. بعضی آن را اسداب دشتی گویند در یونانی آن را بشوش خوانند. اسفند در ایران و عربستان و سوریه و آفریقای شمالی و اروپای جنوبی می روید. به سرایانی زرعابشّاشا و به سجستانی اِسپَرَک تَهلَک نامیده می شود. جالینوس گفته است بعضی حرمل را «سداب دشتی» می نامند ولی ظاهرأ غلط است. و حرمل همان بخور مریم است.
مقدار شربت آن: یک مثقال تا دو مثقال.
مضر: برای محرورین(گرم مزاجان) که مصدع (دارای سردردهای زیاد) هستند.
طبیعت آن: گرم و خشک است.
محل رشد و شکل گیاه آن:
محل رویش آن در سواحل دریا است و در ایام بهار می روید. شبیه به افسنتین است. شکوفۀ آن در تابستان پدیدار می شود و نوع دیگر آن در دشت ها هم می روید؛ دارای شاخه های باریک است. خوش بو است و شکوفۀ آن سرخ است.
خواص
1.برای بیماران تب دار مفید بوده است خصوصاً هنگامی که تب به درازا کشد، می دهند.(صیدنه)
2.این گیاه دارای شیرۀ فراوان است که پنبه و تکه ای پشم را به مدت ده روز در آن به عمل می آورند تا پنبه بدبو شود. آن گاه این پنبه را روی گری که قبلاً آن را در آفتاب خارانده اند می مالند. این کار موجب درد می شود؛ اما سپس گری از میان می رود. (توجه: این پنبه در میان خود گیاه می روید.) (صیدنه)
3.لطیف است و جلا دهنده(جالی) سینه و شش از رطوبات لزجه می باشد.(مخزن)
4.حل کننده و از بین برندۀ ریاح و بادهای امعاء و روده ها و مواد غلیظ از آنها می باشد.(مخزن)
5.مبهّی است و قدرت باه را افزایش می دهد.(مخزن)
6.مسمن است و کمی چاق و فربه می کند.(مخزن)
7.مدر شیر است. در زنان شیرده در ترشح شیر تأثیر به سزا دارد.(مخزن)
8.مدر بول است. ادرارآور است.(مخزن)
9.مدر حیض است و خون قاعدگی را با سهولت بیشتری از رحم بیرون می راند.(مخزن)
10.مسهل سودا می باشد.(مخزن)
11.مسهل بلغم غلیظ است.(مخزن)
12.از بین برندۀ حبّ القرع است. و حب القرع به کرم کدو می گویند که کرمهای پهن روده ای هستند از خانواده تنیا (Taenia) و اکینوکوکوس (Echinococus)(شلیمر)(مخزن)
13.آشامیدن جرم آن جهت صرع و فالج (بی حسی و بی حرکتی دست و پا) و جنون و نسیان (فراموشی) مؤثر است.
14.آشامیدن جرم آن در سایر امراض بارده دماغیه(بیماری هایی که مربوط به مغز هستند و عصبانیه مفید است.
15.آشامیدن جرم آن موجب تسفین (گرم کردن و داروی گرم خوردن)اعضای دماغ (مغز) و سایر بدن می گردد.
16.آشامیدن جرم آن رفع استسقاءِ و تشنگی دروغین می کند.
17.یرقان را از بین می برد.
18.رفع سدد می کند.(سدد: جمع سدّه به معنی گرفتگی یا بسته شدن هر یک از مجراها یا رگ های بدن است.)
19. بیماری قولیج را رفع می کند.(قولنج: درد ناگهانی در ناحیۀ شکم و قسمت های مجاور قولونها روده ها Colic).
20. در عرق الانساءِ نیز مؤثر است. (دردی در سرین که گاهی تا زانو، قدم و خنصر نیز فرود آید.(سیاتیک).
21. آشامیدن نقوع آن (نقوع: خیسانده) آن جهت تحلیل مواد سوداویه و تصفیۀ خون و نرم داشتن طبع بسیار نافع است.
22. اگر یک اوقیه (هفت مثقال و نیم و یا 10 درم و 4 دانگ) آن را بکوبند و با چهار اوقیه آب بجوشانند پس صاف نموده و سه اوقیه عسل و دو اوقیه روغن کنجد بنوشند، قی به قوّت آورد و تنقیۀ سینه و اعالی بدن(قسمت های بالایی در بدن) از رطوبات لزجه می نماید و ضیق النفس (تنگی نفس) و سعال رطوبی (سرفه های خلط دار و مرطوب) را مفید است.
23. اگر آن را به قدر یک رطل در شراب و یا آب انگور که به قدر سی رطل(12 اوقیه)باشد بجوشانند تا به ربع آن برسد( شود) و تا سی روز روزی تا دو اوقیه (هفت مثقال و نیم) آن را بنوشند جهت رفع صداع(سردرد) مزمن(طولانی) و صرع، مجرب دانسته اند و چون سه روز متوالی زنی که حامله می شده و بعد از آن نشود از آن مطبوخ بیاشامند اعاده حمل او می شود و چون پانزده شب صاحب عرق الانساء(سیاتیک) مقدار یک مثقال و نیم ناکوفته آن را تناول نماید رفع آن علت گردد و مجرب دانسته اند.
24. اگر با تخم کتان و عسل سرشته بدان مداومت نمایند جهت رفع ضیق النفس بی عدیل و چون با زجاج محّرق اضافه نمایند جهت تفتیت حصات (ریزش سنگ های کلیه و مثانه)
25. اکتحال (در چشم کشیدن آن) با زعفران و زَهرۀ مرغ خانگی و عسل و شراب و آب رازیانۀ تازۀ سبز، جهت ضعف بصر امتلایی است.
26. نطول آب مطبوخ آن جهت تقویت اعضاء و سیاه کردن موی و ازاله حذر.
