یکی از مهم ترین مباحث بهداشت روان، سلامت روان کودکان و نوجوانان است. از آن جا که دوران کودکی یکی از تاثیرگذارترین و حساس ترین مراحل زندگی است، توجه به بهداشت روان در این مرحله نیز بسیار حیاتی و با اهمیت است. زیرا شناسایی ورفع مشکلات رفتاری و شخصیتی در سنین پایین کمک بسیار بزرگی در شکل گیری شخصیت سالم افراد در بزرگسالی محسوب می شود. این در حالی است که طبق تحقیقات بین ۱۵ تا ۲۰ درصد کودکان و نوجوانان کشور ما به نوعی از مشکلات رفتاری و روانی رنج می برند.
این مشکلات طیف وسیعی دارد و بیماری های خفیفی مثل اضطراب، بیش فعالی، افسردگی و کم تمرکزی را در برمی گیرد، به همین دلیل طرح سلامت روان کودک و نوجوان با همکاری وزارت آموزش وپرورش و اداره سلامت روان وزارت بهداشت در حال تدوین است. به گفته تهرانی دوست بسیاری از والدین تصور می کنند برخی مشکلات رفتاری همچون بیش فعالی و کم تمرکزی طبیعی و مقتضای سن فرزندشان است، در حالی که این موارد جزو شایع ترین مشکلات رفتاری دوران مدرسه است.باید توجه داشت که اگر این مشکلات کنترل و درمان نشود، فرد دچار مشکلاتی چون افت تحصیلی و در سنین نوجوانی گرفتار مسائلی نظیر بزه، پرخاشگری و رفتارهای مغایر با هنجارهای جامعه می شود. در عین حال بازهم خانواده به فکر درمان فرزندش نیست و ممکن است به اشتباه تصور کند وی دچار فساد اخلاقی و... شده است در حالی که وی از یک مشکل روانی یا رفتاری رنج می برد که قابل درمان است.
● اختلالات رفتاری و اضطرابی
از شایع ترین اختلالاتی که در بین کودکان وجود دارد، می توان به اختلالات رفتاری و از همه شایع تر به بیش فعالی اشاره کرد. یک کودک بیش فعال، کودکی است که آرام و قرار ندارد، مدام می جنبد، نمی تواند منتظر بماند و دایم بین حرف دیگران می پرد، اگر این کودک دایم وسایلش راگم کند، فراموشکار و حواس پرت شود، بیش فعالی و اختلال تمرکز را هم زمان دارد. تا قبل از ۳ سالگی تشخیص اختلال با نظر ۲ فوق تخصص روان پزشک کودک و نوجوان امکان پذیر است و بعد از ۳ سالگی یک متخصص هم می تواند عارضه را تشخیص و تایید کند.دکتر پیمان هاشمیان فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان ادامه می دهد : برای این نوع بیش فعالی روان درمانی بسیار موثراست و طی آن تمام اعضای خانواده و به ویژه پدر در فرآیند درمان تاثیر دارند.
به جز این می توان به اختلال ADHD نیز اشاره کرد که کمتر شایع است و حدود ۵ درصد کودکان به آن مبتلا می شوند. کودکان این گروه به گروه قبلی شباهت دارند اما برای درمان آن ها از داروهای محرک مثل ریتالین و یا داروهایی شبیه آن استفاده می شود. در یک شیوه درمانی دیگر از مغز کودک نواری گرفته و نوار به یک انیمیشن تبدیل می شود و کودک یک بازی رایانه ای انجام می دهد. از آن جا که این بازی بر اساس امواج مغز وی طراحی شده است در درمان بیش فعالی نقش دارد.نکته این جاست که بعضی از اختلالات مثل اضطراب ها در برخی موارد به بیش فعالی منجر می شود. اضطراب ها انواع مختلفی دارد اما اضطراب جدایی در کودکان بسیار شایع است و طی آن کودک به هنگام جدایی دچار اضطراب شدید می شود یا این که از تنهایی یا از دست دادن پدر ومادر می ترسد. ترس از موقعیت خاص، فرد یا حیوان، احساس خجالت شدید، ابتلا به وسواس و ابتلا به استرس هم درمان دارویی و هم روان درمانی دارد و کودک برحسب سن و موقعیت و شرایط خاص خود به صورت فردی یا گروهی درمان می شود، رفتاردرمانی یکی از موثرترین راهکارها برای رفع این اختلالات است و به کودکان کمک می کند به زندگی عادی باز گردند.
● کودکان دشوار
لازم است والدین از ۶ ماهگی تا یک سالگی نسبت به رشد تکاملی کودک خود حساسیت زیادی نشان دهند. اگر کودک به چشم والدین نگاه نکند و واکنشی به حرکات و رفتارهای والدین نشان ندهد، بهتر است با یک فوق تخصص روان پزشکی کودک مشورت کنند. از سوی دیگر بهتر است با کودکان دشوار به گونه ویژه ای رفتار کرد.
کودکان دشوار بدخلق هستند، زیاد گریه می کنند، با دیگران ارتباط برقرار نمی کنند و در مقابل کوچک ترین تغییری واکنش های شدیدی نشان می دهند، ریتم خواب و غذای نامنظمی دارند، بدخواب و بدغذا هستند و از جمع فاصله می گیرند و واکنش های ترس و نگرانی شدیدی نسبت به دیگران از خود نشان می دهند.کودکان دشوار که اغلب از سوی والدین بیمار تلقی می شوند، در واقع بیمار نیستند بلکه این سرشت آن هاست و والدین باید از سرشت آن ها آگاهی یابند.تربیت این کودکان در مقایسه با کودکان آرام تفاوت چشمگیری دارد و بیشتر والدین در کنار آمدن و درک ویژگی های شخصیتی آنان دچار مشکل می شوند.
این والدین که باید مراقبت بیشتری از کودک کنند، خسته می شوند و کودک دشوارتر می شود. این کودک والدین را خسته تر می کند و در این چرخه معیوب هم کودک و هم والدین صدمه می بینند. حتی در مواردی والدین نسبت به کودک احساس بیزاری پیدا می کنند و چنین کودکانی در حدود سنین ۲ سالگی مستعد مشکلات رفتاری هستند که در صورت رسیدگی نکردن به موقع کودک و تشخیص ندادن سرشت او این مشکلات در ۶سالگی چند برابر می شود.توصیه اکید ما شناخت سرشت کودکان در سال های اولیه زندگی است تا در صورت لزوم هر چه زودتر نسبت به درمان آن ها اقدام شود.
● اختلالات خوردن
وقتی والدین شیوه صحیح و آداب غذا خوردن را بد آموزش می دهند، کودک از نخوردن به عنوان یک حربه استفاده می کند. زیاد دیده ایم که کودکی که ناهار نخورده است بعدازظهر یک ساندویچ آماده از بیرون به جای ناهار می خورد. بنابراین عادات غذایی کودک ارتباط مستقیمی با والدین دارد و چنان چه والدین نتوانند الگوی صحیحی در اختیار کودک قرار دهند، به آسانی به خواسته های کودک درباره خوردن یا نخوردن تن می دهند. طبیعی است که کودک در طول زمان یاد می گیرد که غذا نخوردن خیلی هم امر بدی نیست زیرا به هر حال با این شیوه به خواسته هایش می رسد.
درباره لکنت زبان هم باید گفت در لکنت اولیه کودک به لحاظ تکاملی برخی کلمات را نمی تواند به خوبی بیان کند اما در لکنت ثانویه کودک به دلیل اضطراب که شایع ترین علت است، دچار لکنت می شود. درمان این دسته از کودکان با درمان اضطراب میسر است. درباره کودکان دسته اول گفتار درمانی به آن ها کمک می کند. همین موضوع درباره شب ادراری نیز صادق است. بعضی کودکان از ابتدا شب ادراری دارند که با یک سری تکنیک های رفتار درمانی تحت نظر پزشک متخصص مشکل کودک رفع می شود اما در شب ادراری ثانویه کودک باز به دلیل اضطراب به شب ادراری مبتلا شده است.این عضو هیئت علمی دانشگاه مشهد درباره شیوع افسردگی در کودکان می گوید: معمولا افسردگی از سنین ۷ سالگی به بعد مشاهده می شود و هر چه سن کودک بالاتر می رود شیوع آن بیشتر می شود به طوری که در سنین نوجوانی شیوع آن با افسردگی در بزرگسالی برابری می کند. کودکان به علل مختلفی ممکن است به افسردگی مبتلا شوند.
روش های روان درمانی معمول ترین روش درمان است و پس از آن در صورت نیاز درمان دارویی اضافه می شود. درباره مشکلاتی نظیر دزدی، پرخاشگری، دروغ گویی و آزار همسالان باید متذکر شد که شیوه های نادرست تربیتی عامل این مشکلات است و این والدین هستند که باید آموزش ببینند. والدین باید بدانند ممکن است کودک هم زمان چند مشکل مثل بیش فعالی با اضطراب جدایی، افسردگی با اختلال خوردن را داشته باشد و به همین دلیل باید هر دو درمان تحت نظر فوق تخصص روان پزشک کودک و نوجوان انجام شود. بیشتر شیوه های درمانی زمان بر است و والدین باید طی فرآیند درمان صبور باشند.
