مهمترین عامل موفقیت در درمان مننژیت کودک، تشخیص به موقع و سریع آن و همچنین به کارگیری اقدامات لازم برای درمان است.
پرده یا غشایی که روی بافت مغز و طناب نخاعی را می‌پوشاند و در حد فاصل بین استخوان جمجمه و مغز، یا بین مهره‌ها و نخاع قرار می‌گیرد، مننژ نام دارد و به التهاب این لایه پوشاننده، مننژیت می‌گویند. مننژیت اغلب توسط ویروس‌ها یا باکتری‌ها ایجاد می‌شود. اگر مننژیت بر اثر باکتری ایجاد شود، مننژیت عفونی و اگر به واسطه ویروس یا سایر عوامل باشد مننژیت غیر عفونی نامیده می‌شود.
مننژیت در بچه‌های 2 تا 3 ماهه را مننژیت نوزادی می‌نامند. مننژیت در نوزادان چه با عامل ویروس و یا باکتری خطرناک است. اما در بچه‌های بزرگ‌تر مننژیت ویروسی خفیف‌تر است و معمولاً طی 10 روز خود به خود بهبود پیدا می‌کند. مننژیت باکتریایی معمولاً شدید‌تر است و می‌تواند مسأله‌ای جدی به حساب آید.
اکثر ویروس‌هایی که در کودکان سبب مننژیت می‌شوند، از گروهِ انترو ویروس‌ها هستند.
به طور مثال ویروسی (بنام کوکساکی) که در بیماری‌های پشت دست، پا و دهان دیده می‌شود و می‌تواند عامل مننژیت باشد، انتروویروس است. از ویروسهای دیگر، هرپس سیمپلکس (عامل بیماری تب خال و سرماخوردگی‌های شدید و حاد) را می‌توان نام برد. از باکتری‌های عامل مننژیت هم می‌توان استرپتوکوک بتا همولیتیک (GBS) و هموفیلوس آنفولانزا تیپ B را نام برد.
چقدر احتمال دارد فرزند تب‌دار من مننژیت داشته باشد؟
خیلی کم، اما اگر شک دارید که او مننژیت دارد، جهت معاینه حتماً و سریعاً او را نزد پزشک ببرید. سالانه تعداد زیادی از کودکان، نوجوانان و بالغین به مننژیت مبتلا می‌شوند که درصد کمی از آن‌ها را کودکانِ کم سن تشکیل می‌دهند. اما به هر حال هر کس ممکن است در هر سنی به مننژیت مبتلا شود.
علائم مننژیت چیست؟
علائم این بیماری کمی گمراه کننده است و ممکن است خیلی راحت متوجه علائم آن نشوید، زیرا علائم آن در تمام افراد یکسان نیست و در همه به یک صورت ظاهر نمی‌شود. اما خوشبختانه نشانه‌هایی دارد، از جمله: تب، سفتی گردن، سر درد و حساسیت به نور.
اگر فرزند شما مننژیت داشته باشد اغلب تحریک پذیر و بی‌قرار است و ممکن است از غذا خوردن امتناع ورزد. ممکن است اسهال و استفراغ داشته باشد، دست‌هایش سرد باشد، دانه‌های قرمز پوستی در تمام بدنش دیده شود یا پوستش حالت نقطه نقطه‌ای باشد که ممکن است بی‌رنگ یا آبی شود. ممکن است اختلال در تنفس داشته باشد و یا تشنج کند.
کاری که میتوانید برای تشخیص سریع‌تر بیماری بکنید، این است که از فرزندتان بخواهید سرش را پایین بیاورد و چانه‌اش را به سینه‌اش بچسباند؛ اگر او نتوانست این کار را انجام دهد یا با درد زیاد این کار را انجام داد به احتمال زیاد مننژیت دارد و بلافاصله باید به پزشکش اطلاع دهید یا او را به اورژانس ببرید. در واقع هرگاه کوچک‌ترین احتمالی از ابتلا فرزندتان به مننژیت داشتید، باید سریعاً او را نزد پزشک ببرید. درمان سریع و به موقع بسیار حائز اهمیت است. هر گونه تأخیر در درمان می‌تواند منجر به کری، عقب ماندگی ذهنی و مرگ بشود.
کاری که پزشکان در معاینه برای تشخیص اولیه مننژیت انجام می‌دهند این است که کودک را به پشت می‌خوابانند و درحالی که دست را زیر گردن وی قرار داده‌اند، سر کودک را بلند می‌کنند. در صورت ابتلا به مننژیت گردن کودک خم نمی‌شود و بدن همراه با سر بالا می‌آید.
اگر فرزندم مننژیت گرفته باشد چطور می‌توانم بفهمم که چقدر بیماریش جدی و حاد است؟
از آنجا که علائم مننژیت ویروسی و باکتریایی خیلی شبیه به هم هستند، فقط یک پزشک می‌تواند در این مورد به شما جواب دهد. اگر پزشک شما مشکوک باشد که فرزندتان مبتلا به مننژیت است، اقدام به کشیدن مایع نخاعی می‌کند (در پزشکی به LP معروف است).
برای کشیدن مایع نخاعی، کودک را به حالت جنینی می‌خوابانند، زانو‌ها را خم و به داخل شکم می‌کشانند و اقدام به کشیدن مایع نخاعی از ناحیه کمر می‌کنند. کودک بیمار و تحریک پذیر، معمولاً دوست دارد در این وضعیت بخوابد یا دراز بکشد. خطر کشیدن مایع نخاعی خیلی کمتر از آن است که به نظر می‌رسد و در واقع فواید حاصل از این اقدام تشخیصی (در صورت ابتلا به مننژیت) قابل مقایسه با عوارض ناشی از مننژیت تشخیص داده نشده و بدون درمان است.
پزشک جهت کاهش درد و سوزش ناشی از ورودِ سوزنِ مخصوص، ممکن است یک بی‌حسیِ موضعی بدهد و سپس یک سوزن کوچک توخالی در فضای بین مهره‌ای وارد کرده و اقدام به کشیدن مایع نخاعی (به مقدار خیلی کم) بکند و آن را برای آزمایش به آزمایشگاه بفرستد (اگر شما برای زایمان خود بی‌حسی اپیدورال گرفته باشید، به خوبی می‌دانید جای آن نقطه کجاست). آزمایش خون و ادرار نیز برای تشخیص کمک کننده است.
آنالیز اولیه که در یک تا دو ساعت اول صورت می‌گیرد، اطلاعات کلی در مورد بیماری به پزشک می‌دهد. آنالیز بعدی اطلاعات دقیق و قطعی در مورد اینکه آیا فرزند شما مننژیت دارد یا خیر به پزشک می‌دهد و اینکه اگر مننژیت دارد آیا ویروسی است یا باکتریایی و چه نوع باکتری مسبب آن بوده است. گزارش کامل معمولاً در عرض 72 ساعت آماده خواهد شد. اما گزارش اولیه طیِ 24 تا 48 ساعت آماده می‌شود. اگر کودک خیلی بیمار باشد، پزشک معالج منتظر نتایج آزمایش‌ها نخواهد ماند؛ او درمان اولیه را شروع می‌کند تا نتایج آزمایش‌ها آماده شود و نشان دهد که مننژیت ویروسی است و باکتریایی نیست.
بهترین درمان چیست؟
درمان بر اساس عامل به وجود آورنده بیماری متفاوت خواهد بود:
درمان مننژیت ویروسی
اگر مننژیت ویروسی باشد، معمولاً سیستم ایمنی کودک به قدری قوی است که بتواند بر علیه آن مبارزه کند و سبب بهبود می‌شود. اغلب آنتی بیوتیک لازم نیست، اگر چه پزشک معمولاً داروهایی برای تسکین تجویز می‌کند.
میتوانید اسباب راحتی و تسکین او را فراهم کنید، مانند اقداماتی که در مورد بیمار آنفولانزایی انجام می‌دهید که شامل استراحت کافی، مصرف مایعات فراوان، استفاده از دارو برای کاهش درد و تب خواهد بود.
در بعضی موارد لازم است کودک چند روز در بیمارستان بستری شود تا علائم و حال عمومی او مرتباً چک شود.
درمان مننژیت باکتریایی
داستان مننژیت باکتریایی چیز دیگری است، باید باکتری مهاجم و بیماری‌زا را از بدن کودک دور کرد؛ پزشک برای بیمار سرم گذاشته و داخل سرم آنتی بیوتیک قوی می‌ریزد. لازم است کودک در حالی که سرم یا آنژیوکت به او وصل است، حدود 2 هفته در بیمارستان بستری باشد. ممکن است پر دردسر و دشوار باشد، اما اگر درمان در ساعات اولیه انجام شود 85% بیماران شفا پیدا می‌کنند.
به همین علت است که تاکید می‌شود در همان ساعات اولیه که احساس کردید کودکتان علائم مننژیت دارد، به پزشک او اطلاع دهید.
کودکان چگونه به مننژیت مبتلا می‌شوند؟
توضیح ساده‌ای نمی‌توان در این رابطه داد که چرا یک کودک به مننژیت مبتلا می‌شود، در حالیکه کودک دیگر مبتلا نمی‌شود. باکتری عامل مننژیت در دهان و حلق اکثر کودکان و بزرگسالان سالم دیده می‌شود، بدون اینکه مشکلی ایجاد کند. کودکان با نقص ایمنی، بیماری گلبول داسی شکل و آسیب‌های جدی به سر، بیشتر از بقیه در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند؛ اگر چه هر کسی ممکن است به مننژیت مبتلا شود.
خوشبختانه مننژیت از نظر واگیری و سرایت مثل آنفولانزا نیست. اگر فرزند شما مننژیت دارد فقط کسانی که با او ارتباط نزدیکی دارند باید مواظب باشند و این مسائل را رعایت کنند: از بوسیدن او پرهیز کنند، وسایل و اسباب غذا خوردن و آشامیدنی مشترک نداشته باشند، تمام افراد خانواده دست‌ها را به خوبی شست و شو دهند. اگر فرزندتان مننژیت باکتریال دارد، احتمالاً پزشک به افراد خانواده پیشنهاد می‌کند یک دوره آنتی بیوتیک جهت پیشگیری از مننژیت استفاده کنند.
آیا مننژیت قابل پیشگیری است؟
نه به طور صد در صد، اما تا حدی می‌توان از ابتلا پیشگیری کرد. مهمترین کاری که میتوانید انجام دهید این است که کودکانتان را بر علیه این بیماری واکسینه کنید.
واکسن هموفیلوس آنفولانزا تیپ B یا بیماری Hib در برنامه رایج واکسیناسیون وجود دارد و مننژیت کودکی را به طور چشمگیری کاهش داده است. این واکسن در 2 و 4 و 6 ماهگی زده می‌شود و دوز آخر آن نیز پیش از 18-12 ماهگی زده می‌شود.
علیه نوعی از مننژیت که شدیداً کشنده است و عامل آن باکتری پنوموکوک است، واکسن دیگری نیز وجود دارد.
واکسنی نیز بر علیه باکتری نایسریا مننژیتایدیس وجود دارد که عامل شایع دیگری در بروز مننژیت است. این واکسن معمولاً برای بچه‌های 12-11 سال استفاده می‌شود، اما برای بچه‌های کوچک‌تر که احتمال برخورد و خطر ابتلا با این باکتری را دارند و یا در موارد شیوع بیماری هم قابل استفاده است.
