شاید در وهله اول ربط چندانی بین بیماری‌های دهان و دندان و تغذیه وجود نداشته باشد ولی باید گفت این فرض درست نیست. تغذیه صحیح در سلامت تمامی اعضای بدن تاثیری انکار نشدنی داشته و حفره دهان و بافتهای آن نیز از این قاعده مستثنا نیستند. اگر می‌خواهید با تاثیرات یک تغذیه صحیح در ناحیه دهان و دندان آشنا شوید این مقاله را از دست ندهید.
تغذیه دوای هر درد
صحبت از تاثیرات معجزه‌آسای تغذیه صحیح شاید به نوعی تکرار مکررات باشد. امروزه علم تغذیه نه به عنوان یک روش جانبی بلکه بعنوان یک شیوه درمانی و پیشگیری موثر در علم پزشکی مورد توجه است. طبعا حفره دهان نیز مثل سایر بخش‌های بدن انسان از تغذیه کلی فرد تاثیر می‌پذیرد.
کیفیت تغذیه شما تاثیر زیادی روی ساختار و وضعیت دندان‌هاٰ، لثه، استخوان نگهدارنده دندان‌ها و بافتهای نرم حفره دهان دارد. برعکس این مساله نیز صادق است. با توجه به اینکه دهان و دندان‌ها نخستین بخش ورود و فرآوری شدن مواد غذایی به بدن هستند وجود بیماری‌های لثه، پوسیدگی یا شکستگی یا فقدان دندان‌ها یا هر نوع مشکل دیگری در ساختار حفره دهان تاثیر منفی قابل ملاحظه‌ای در کیفیت و کمیت غذا خوردن شما خواهد داشت.
تغذیه و پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندانی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی در سراسر دنیا است. همانطور که می‌دانید پوسیدگی دندانی به واسطه فعالیت باکتری‌های خاصی در حفره دهان اتفاق می‌افتد. این باکتری‌ها با تخمیر مواد غذایی باقی‌مانده در اطراف دندان‌ها اسیدی تولید می‌کنند که سطح می‌نای دندان را حل کرده و فرآیند پوسیدگی و تخریب دندان آغاز می‌شود. بخش پروتئینی ساختار دندانی نیز به واسطه فعالیت آنزیمی باکتری‌ها از بین رفته و تخریب دندانی تسریع می‌شود.
گرچه اصلیترین راه پیشگیری از پوسیدگی دندانی رعایت بهداشت و استفاده از روش‌های مکانیکی مثل مسواک زدن و نخ کشیدن است، با این حال نباید از نقش مهم تغذیه در پوسیدگی دندانی غفلت کرد. بیشترین میزان پوسیدگی دندانی به واسطه غذاهای چسبناک (مثل چیپس و پفک و انواع اسنک‌ها)، غذاهای حاوی قندهای ساده (انواع شیرینی، شکلات و بستنی)، آب نبات‌هایی که به کندی در دهان حل می‌شوند و نوشیدنی‌های شیرین (نوشابه، آب میوه، شیرکاکائو و…) اتفاق می‌افتد. خوردن این مواد غذایی به تنهایی (بدون خوردن مواد غذایی دیگر) و تمیزنکردن دهان بلافاصله بعد از مصرفشان خطر پوسیدگی دندانی را بازهم بیشتر می‌کند.
تغذیه برای پیشگیری از پوسیدگی
هر چقدر خوردن غذاهای شیرین و چسبناک می‌تواند باعث افزایش میزان پوسیدگی شود مصرف برخی انواع دیگر غذا‌ها در کاهش پوسیدگی موثر خواهد بود. خوردن سبزی و میوه‌های غنی از فیبر که فاقد قند بوده یا حداقل میزان قند را دارند (مثل سیب، هویج، کلم، کاهو، گوجه فرنگی و….) در عین تامین مواد غذایی ضروری بدن به کاهش پوسیدگی دندانی کمک خواهد کرد. خوردن مواد غذایی غنی از پروتئین و چربی‌های سالم در عین تقویت سلامت عمومی و کمک به کاهش وزن در کاهش میزان پوسیدگی دندانی نیز موثر خواهد بود. نکته دیگر اینکه بهتر است بین وعده‌های غذایی شما دست‌کم دوساعت فاصله بوده و در این مدت غذاهای محرک ترشح بزاق خورده یا آدامس‌های بدون قند بجوید. البته کماکان بهترین راه تمیز شدن دندان‌ها مسواک زدن و نخ کشیدن است.
خوردن مقادیر زیاد مایعات بخصوص آب و چای کمرنگ در طول روز و بعد از وعده‌های غذایی کمک موثری به تمیزشدن حفره دهان خواهد کرد. از سوی دیگر نتایج تحقیقات اخیر نشان داده چای سبز نقش بسیار موثری در کاهش التهاب لثه دارد.
خطرغذاهای ترش
بسیاری افراد بخاطر سلیقه غذایی و تعدادی دیگر بخاطر کاهش وزن در رژیم غذایی خود از انواع ترشی‌ها استفاده می‌کنند. در کنار این یک عادت بسیار رایج و البته بسیار مخرب جویدن لیموترش است که می‌تواند آسیب‌هایی جدی به می‌نای دندان‌ها بخصوص در نواحی جلویی فک وارد کند. مواد غذایی ترش بخاطر ماهیت اسیدی خود در صورت استفاده مداوم می‌نای نازک ناحیه طوق دندان‌ها (در محلی که دندان از لثه خارج می‌شود) را از بین برده و باعث حساسیت دندان‌ها و افزایش خطر پوسیدگی دندانی می‌شود. این افزایش حساسیت بسیار آزاردهنده بوده و در صورتی که با استفاده از خمیردندان‌های ضدحساسیت برطرف نشوند عمدتا باید با مواد همرنگ دندان ترمیم شوند که درمان‌هایی بعضا دشوار و گرانقیمت است. بنابراین اگر از جمله افرادی هستید که به ترشی‌جات علاقه زیادی دارند برای پیشگیری از آسیب دیدن دندان‌ها دفعات مصرف و غلظت مواد ترش را کاهش دهید.
مراقب نوشابه‌ها باشید
درباره مضرات نوشابه‌ها آنقدر صحبت شده که دیگر تکراری و بدیهی به نظر می‌رسد ولی با این حال کماکان بسیاری از افراد بدون توجه به خطرات تغذیه‌ای، بطور مرتب نوشابه می‌خورند. نوشابه‌ها می‌توانند دو خطر عمده برای دندان‌ها داشته باشند. خطر نخست قند بسیار بالای آن‌ها است که خطر پوسیدگی دندانی را بشدت افزایش می‌دهد. گرچه تولید نوشابه‌های بدون قند این مشکل را کمابیش مرتفع کرده ولی مشکل دوم کمابیش به قوت خود باقی است و آن اسید نوشابه است. نوشابه حاوی اسید فسفریک است و در صورت استفاده مداوم، می‌تواند به راحتی به می‌نای دندان‌ها آسیب برساند. در واقع ماهیت اثر اسید نوشابه تفاوتی با اسید ترشی‌جات ندارد. جدای از این اسید فسفریک نوشابه باعث دفع کلسیم از بدن و افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود. بنابراین اکیدا توصیه می‌شود تا حدامکان از مصرف نوشابه خودداری کنید. از لحاظ تغذیه‌ای بهترین نوشیدنی آب ساده یا دوغ است.
کمبودهای غذایی
حفره دهان بخاطر ساخت وساز سریع بافتی یکی از نخستین بخش‌هایی از بدن است که علایم کمبودهای غذایی در آن بروز می‌کند. معروف‌ترین مثال آن هم کمبود ویتامین C است که کمبود آن به شکل خونریزی و زخم در لثه خود را نشان می‌دهد (بیماری اسکوربوت). کمبود آهن و کم خونی نیز باعث رنگ‌پریدگی شدید لثه و مخاط حفره دهان شده و در کنار کمبود ویتامین‌های خانواده B باعث بروز مشکلاتی در لب‌ها و زبان می‌شود. بطور کلی کمبود آهن و به تبع آن کم خونی باعث کاهش حجم خون در بافتهای مختلف بدن شده و بافتهای بدن را در برابر عوامل عفونی و التهابی تضعیف کرده و التیام را کند می‌کند. در عین حال یکی از عوارض اصلی کمبود پروتئین تضعیف سیستم ایمنی و کند شدن فرآیند التیام است. کمبود امگا-۳، ویتامین‌های A، C و E و املاحی مانند آهن، مس و روی نیز باعث تضعیف بدن در برابر التهاب و اختلال در عملکرد سیستم ایمنی می‌شوند. همه این موارد لثه و بافت نرم حفره دهان را در برابر عوامل التهابی و عفونی بشدت تضعیف کرده و استعداد ابتلا به عفونت‌های لثه را افزایش می‌دهد.
کمبود کلسیم بخصوص در دوران کودکی باعث تضعیف ساختار دندان‌ها می‌شود. کمبود ویتامین D نیز می‌تواند در تضعیف ساختار دندان‌ها موثر باشد.
اختلالات تغذیه‌ای
در کنار تاثیرات انواع مواد غذایی، اختلالات تغذیه‌ای نیز بطور خاص بر حفره دهان تاثیرگذار هستند. شاخص‌ترین آن‌ها آنورکسیا (بی‌اشتهایی عصبی) است. افراد مبتلا به آنورکسیا بطور مداوم دچار استفراغ شده و محتویات معده‌شان به داخل حفره دهان باز می‌گردد. همانطور که می‌دانید معده حاوی مقادیر زیادی مواد اسیدی بسیار قدرتمند است و تماس مکرر این مواد اسیدی با بافتهای حفره دهان اثرات تخریبی شدیدی روی دندان‌ها داشته و کمبودهای غذایی ناشی از این بیماری باعث تخریب استخوان‌ها از جمله استخوان نگهدارنده دندان‌ها، خود دندان‌ها، لثه‌ها و اختلال در تولید بزاق می‌شود.
* منبع اصلی مطلب: سیب سبز
نوشته دکتر علی‌رضا آشوری
