بیماریهای عفونی، تنفسی و گوارشی از جمله مسائل و مشکلات مهم و شایع دوران کودکی به شمار می آیند. در رابطه با بیماریهای عفونی شناخت عوامل استرس زای محیطی و حساسیت کودکان به ابتلا در نحوه تشخیص و درمان مناسب کودک کمک مؤثری می کند. این موضوع در رابطه با بیماری گوارشی موارد زیر را شامل می شود: پرسش درباره وضعیت کودک، معاینه دقیق و کامل بدن به منظور تشخیص و تمایز بیماریهای اولیه و فانکشنال دستگاه گوارش و دیگر بیماریهای سیستمیکی که عوارض گوارشی ایجاد می کنند.
تب و بیماریهای عفونی
مهمترین عفونتهای شایع دوران کودکی شامل عفونتهای سیستم عصبی مرکزی (مننژیت حاد باکتریایی و آسپتیک)، عفونتهای سیستم تنفسی فوقانی (عفونتهای گوش خارجی و میانی)، عفونتهای سیستم تنفسی تحتانی (برونشیت و پنومونی)، التهاب حلق و بینی (آبریزش، سینوزیت، فارنژیت و اپی گلوتیت) و عفونتهای دستگاه ادراری می باشند.
تب از علائم شایع و مهم در اکثر بیماریهای عفونی می باشد. درجه حرارت طبیعی بدن 37 درجه سانتی گراد می باشد که تمام عفونتها یا عوامل ایمونولوژیک می توانند با آزاد کردن مواد تب زای درونی به داخل گردش خون سبب افزایش دمای بدن بشوند. البته این امکان وجود دارد که پاسخ نوزادان همیشه با افزایش دمای بدن همراه نباشد و حتی پاسخ هیپو ترمیک نشان دهند. در حالیکه شیر خواران و کودکان زیر پنج سال ممکن است دچار تب شدید بشوند.
سرفه و بیماریهای دستگاه تنفسی
بیماریهای دستگاه تنفسی مانند عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی، اوتیت میانی، پنومونی و آسم عمده ترین مشغله بالینی متخصصین اطفال به شمار می آیند. سرفه یکی از شایعترین و گاه آزار دهنده ترین علائم بیماریهای تنفسی می باشد که در اثر تحریک گیرنده های سرفه در مخاط مجاری تنفسی و گوش ایجاد می شود و بسته به عوامل آناتومیک و علل تحریک کننده ممکن است خصوصیتی مختلفی داشته باشد. سرفه ها ممکن است حاد یا مزمن باشد که سرفه های حاد ناشی از عفونتهای تنفسی (پنومونی، برونشیت و سیاه سرفه) هستند و با بهبود یافتن عفونت فروکش می نماید. سرفه های مزمن علل مختلفی دارند که شامل آلرژی (آسم و رینیت)، ناهنجاری آناتومیک، عفونتهای مزمن (سینوزیت، پنومونی و سل)، تماس مواد تحریک کننده محیطی (دود سیگار) و اختلال در عملکرد سیستم عصبی می باشند.
اغلب کودکان در چند سال اول زندگی پی در پی دچار عفونتهای ویروسی دستگاه تفسی می شوند، بخصوص اگر با کودکان دیگر در تماس باشند مانند آنهائیکه در مهد کودک نگهداری می شوند. شایعترین سندرم عفونی انسداد مجاری هوایی فوقانی (کروپ یا لارنگو تراکئوبرونشیت حاد عفونی) است. کروپ تقریباً همیشه علت ویروسی دارد و با نشانه های سرما خوردگی شروع می شود.
کولیک و بیماریهای دستگاه گوارش
اختلالات گوارشی از جمله مشکلات شایع طب کودکان هستند. تشخیص بیماریها و تظاهرات مربوط به گروه های سنی خاص مهم است. تظاهرات شایع بسیاری از بیماریهای دستگاه گوارش (چه خوش خیم و چه بدخیم) شامل درد شکم، اسهال، تهوع، یبوست و خونریزی گوارشی است. کولیک و درد شکمی شایعترین علت مراجعه کودکان و نوجوانان به پزشک است. درد شکمی به انواع احشایی، سوماتیک و ارجاعی تقسیم بندی می شود. نکات مهم در ارزیابی درد شکمی شامل حاد یا مزمن بودن آن است. سن کودک، محل درد، زمان و دفعات وقوع درد، مدت و ماهیت آن مهم است. وجود یا عدم وجود علائمی نظیر کاهش وزن، تب، استفراغ، نفخ، اسهال، خون و شن در مدفوع، وجود بیماری همزمان یا سابقه ترومای اخیر نیز اهمیت دارد.
یکی دیگر از تظاهرات بالینی شایع در بیماریهای دستگاه گوارش اسهال می باشد که از نظر فیزیولوژیک 6 مکانیسم مختلف در ایجاد آن دخیلند. بطور مثال بعضی از باکتریها با افزایش سطح آدنوزین مونوفسفات حلقوی باعث مهار جذب آزادانه کلرور سدیم و ترشح کلر از مخاط روده شده و در نتیجه اسهال ترشحی ایجا می کنند. التهاب، حرکات غیر طبیعی روده و عفونتهای مختلف باکتریایی و ویروسی از سایر علل ایجاد اسهال بشمار می رود. گرفتن شرح حال دقیق که شامل اطلاعات محیطی (مسافرت کودک، تماس با حیوانات، مصرف غذا و اپیدمی هایی که منشاء مشترک داشته اند)، مصرف آنتی بیوتیک، معاینه فیزیکی کودک و بررسی مدفوع از نظر گویچه های سرخ و سفید از عوامل کمک کننده در درمان اسهال می باشد. البته لازم به ذکر است در صورت عدم وجود عوامل باکتریایی و توکسینها در کودکانی که دچار کاهش وزن، تبو درد شکمی هستند احتمال وجود بیماریهای التهابی روده نیز وجود دارد. جهت درمان اسهال علاوه بر ازبین بردن عوامل ایجاد کننده (از جمله بکار بردن داروهای شیمیایی یا طبیعی وگیاهی) الکترولیتها و آب بدن کودک نیز باید اصلاح گردد.
یبوست، کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج و دفع مدفوع خشک وسفت را شامل می شود. خودداری ارادی کودک که ممکن است ناشی از رفتار خشونت آمیز هنگام یادگیری اجابت مزاج و یا احساس درد در هنگام دفع مدفوع باشد، شایعترین علت یبوست بعد از دوران نوزادی می باشد.
استفراغ یکی از علایم شایع بیماریهای اولیه دستگاه گوارش و نیز بیماریهای سیستمیکی که عوارض گوارشی دارند، در اطفال می باشد. جهت تشخیص افتراقی انواع استفراغ، سن کودک یکی از عوامل تعیین کننده می باشد. در دوره نوزادی ناهنجاریهای مادرزادی، در شیرخوارگی پرخوری، گاستروانتریت، رفلاکس معده به مری، حساسیت غذایی و عدم تحمل پروتئین شیر، در بچه ها و نوجوانان، گاستروانتریت، عفونت سیستمیک، آپاندیسیت، مصرف مواد توکسیک، پرخوری عصبی و بیماریهای التهابی روده، شایعترین علل استفراغ و رگورژیتاسیون است.
برفک در شیرخواران کوچک شایع بوده و شامل ظهور پلاکهای سفید رنگ بروی مخاط دهان و حلق می باشد. بمنظور جلوگیری از ایجاد دوباره برفک بهتر است سر شیشه و اسباب بازیهای کودک هر روز جوشانده شود.
بیش فعالی و اختلالات رفتاری
اختلال توجه بیش فعالیتی، در واقع مجموعه ای از رفتارها از قبیل بی توجهی، حواس پرتی، پُر حرکتی و تکانشی می باشد. گاه شدت این رفتارها تا حدی است که توانایی کودک در کارکرد اجتماعی و تحصیلی را تحت اشعاع قرار می دهد. بیقراری و نا آرامی لزوماً از علایم این سندرم نمی باشند. نا توانیهای اختصاصی یادگیری نیز معمولاً با این اختلال همراه می باشد. البته رفتار پرخاشگرانه یا ستیزه جویانه در برخی از این کودکان نیز دیده می شود. برای درمان اولیه کودک دچار این اختلال، معمولاً استفاده از روشهای دارویی و مداخلات محیطی توصیه می شود. داروهایی که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند مانند ریتالین دارای آثار نورو فارماکولوژیک بروی سلولهای عصبی دوپامینرژیک سیستم فعال کننده مشبک ساقه مغز می باشند.
آثار جانبی عمده این داروها عبارتند از اختلالات اشتها و خواب، افزایش تعداد ضربانات قلب و فشار خون، پر حرکتی، تحریک پذیری بدنبال قطع دارو و تمرکز و توجه بیش ازحد.
