1
امروزه به خوبی اثبات شده است که یادگیری انسان از همان بدو تولد آغاز می شود و در سنین پایین تر به خصوص در سال های پیش از دبستان، مغز انسان برای یاد گیری بسیار آماده است و آثار این یادگیری تا آخر عمر در انسان باقی می ماند. طی این سال ها نسبت به هر زمان دیگری، انسان قادر است اطلاعات بسیار زیادی را از محیط اطراف خود جذب کند. محیط کودک روی رشد مهارت های شناختی و هیجانی او بسیار تأثیر گذار است و این تأثیر به علت رشد سریع مغز طی سال های اولیه ی رشد دو چندان می شود. تحقیقات نشان می دهند مهدها و کودکستان های دارای کیفیت بالا تأثیرهای مثبت کوتاه و بلند مدتی در زندگی آینده کودکان می گذارند. علاوه بر این آموزش های پیش از مدرسه می تواند موجب بهبود و ارتقای یادگیری و رشد کودکان در سال های مدرسه شود.
2
رشد شناختی-اجتماعی کودکانی که به مهد کودک هایی با کیفیت بالا می روند، در مقایسه با کودکانی که صرفا در خانه هستند به مراتب بالاتر است. امااز سوی دیگر اگر استانداردهای لازم در مهدها رعایت نشوند، حاصل آن پرخاشگری و مشکلات عاطفی برای کودکان خواهد بود.
از این تحقیقات می توان نتیجه گرفت که آموزش طی سال های اولیه امری ضروری و تأثیر گذار است و کودکانی که از آموزش های مناسب در این دوره بهره مند می شوند، در مقایسه با همسالانی که از این آموزش ها محروم اند، از آینده ی درخشانتری برخوردارند. اما منظور از آموزش های مناسب چیست؟ اصلا ویژگی های کودکان در سنین 2 تا 6 سال در حوزه های گوناگون شناختی، جسمانی، عاطفی و اجتماعی چیست و قرار است چه توانایی هایی را به دست آورند؟
3
رشد جسمانی تا دستیابی به خودکفایی
طی این سال ها تناسب بدن به بزگسالی نزدیکتر می شود و با جا به جایی مرکز ثقل بدن در جهت تنه، تعادل به صورت چشمگیری بهبود می یابد و در نتیجه کودک آزادی بیشتری در استفاده از تنه و دست ها پیدا می کند که او را برای یادگیری مهارت های جدید یاری می کند. دخترها در مهارت های حرکتی ظریفتر و حرکت هایی که بیشتر مستلزم حفظ تعادل است، مانند لی لی کردن، ماهرترند و پسرها در مهارت هایی که نیازمند نیرو و قدرت است. دوره ی پیش دبستان از لحاظ جسمانی دوره ی حساسی است؛ کودک در عین فعالیت زیاد ناآرام نیز هست و اغلب در بازی ها به دلیل فعالیت زیاد و هیجان دچار حادثه می شود. مهارت های خودیاری مانند خودکفایی در لباس پوشیدن و تغذیه بسیار گسترش می یابند. آنها می توانند کارهایی چون مسواک زدن، شانه زدن مو، خریدهای محدود مثل خرید نان و اعمالی از این دست را انجام دهند و به تدریج خط خطی های کودکان در 3 سالگی به تصویرهای واضح تبدیل می شود و در 5 سالگی می تواند تصاویر ساده ی کتاب داستان خود را نقاشی و یا عکس ها و تصاویر کشیده شده را رنگ کند.
4
رشد عاطفی تا دستیابی به آگاهی
در این سنین کودکان از علت ها، پیامدها و علائم هیجانی آگاهند. می توانند هنگام بروز رویدادی ناخوشایند برای کاستن احساسات منفی با حرف زدن با خود، تغییر اهداف مانند ادامه ندادن به بازی پس از شکست و محدود کردن تحریک حسی مانند پوشاندن چشمان خود با دست برای متوقف کردن صحنه های هولناک ، خود را تسلی دهند و با رشد خودپنداره هیجان هایی مانند غرور و شرم را بهتر در خود درک می کنند. در این دوره همدلی و همدردی با دوستان بسیار شایع است. احساسات کودک در این سن دوگانه است؛ لحظه ای پدر را دوست دارد و لحظه ای از او متنفر است یا گاهی مادر را در آغوش می گیرد و گاهی از او گریزان است. در هر حال باید احساساتی بودن او را در این سن پذیرفت و در مقابل رفتارهایش آرام و گاهی بی تفاوت بود.
5
رشد اجتماعی تا دستیابی به دوستی
این دوره به سال های بازی شهرت دارد؛ ابتدا کودک تنها با خودش بازی می کند. با بزرگتر شدن در حالی که در کنار کودکان دیگر بازی می کند با آنها تعاملی ندارد و در سال های بعد بازی ها جدی تر شده و رعایت قواعد در بازی مهم می شود و کودک با هدف مشترک با سایرین به بازی می پردازد. شکل گیری اولین دوستی ها در این دوره است.
6
رشد شناختی تا دستیابی به مفاهیم پایه
ویژگی های شناختی کودکان پیش دبستانی بسیار مهم و پراهمیت است و بر اساس آنها میتوان محتوای آموزشی را مشخص کرد. تفکر منطقی هنوز در کودک شکل نگرفته است. کودک خود محور است و هنوز نمی تواند میان دیدگاه خود و دیگران تمایز قائل شود. این دوره به دوره ی پرگویی شهرت دارد، زیرا کودک زبان را وسیله ی ارتباطی مناسبی یافته و از پرسیدن ترسی ندارد، در صورتی که کودکان بزرگتر خجالت می کشند و با مسخره شدن از سوی همسالان، از سؤال کردن ندانسته ها دست می کشند. رشد زبان در این دوره مهمترین ابزار را برای یادگیری و ارتباط در اختیار کودک قرار می دهد و موجب رشد تفکر او می شود. در 2 سالگی کودک می داند که 3 بیشتر از 2 است، در 3 سالگی می تواند بشمارد و در 4 یا 5 سالگی می داند آخرین عدد بیانگر مجموع اعداد است. توجه او به مقدار زیادی دقیق تر و پایدارتر شده است. کودک در این سن زمان حال را بهتر از قبل درک می کند. دوست دارد خاطرات دوران نوزادی و شیرخوارگی اش را بشنود و اطلاعات زیادی از محیط زندگی اش کسب نماید و مفهوم چپ و راست را می اند. کودک پیش دبستانی در انجام دستورات گستاخ و سرسخت است؛ بسیار حساس و پرتوقع است و دیگر مانند دوره های قبل مادر برای او شخص اول نیست.
7
سر منزل مقصود
پس از سفری کوتاه به دنیای شیرین پیش دبستانی و شناختن ویژگی های منحصر به فرد آن، می توان گفت اهداف کلی در این دوره باید معیارهای زیر را در برگیرد تا رشد سالم کودک تضمین شود:
– پرورش سلامت جسمی، هماهنگی ماهیچه ای مناسب و مهارت های حرکتی اساسی در کودک.
– پرورش عادات بهداشتی سالم و تشکیل مهارت های پایه ای لازم به منظور سازگاری شخصی کودک، مانند لباس پوشیدن و درآوردن، خوردن، شستن، نظافت و…
– پرورش اداب و نگرش های مطلوب به منظور تشویق در مشارکت گروهی سالم و حساس کردن کودک به حقوق و امتیازات دیگران.
– پرورش پختگی عاطفی از طریق راهنمایی کودک به بیان و ابراز خود، شناخت، پذیرش و کنترل احساسات و عواطف شخصی.
– پرورش حس زیبایی شناسی در کودکان.
– برانگیختن کنجکاوی ذهنی کودک و کمک کردن به خود در درک دنیایی که در آن زندگی می کند و شکوفا کردن علایق تازه در او از طریق فراهم آوردن فرصت ها برای پژوهش و جست وجو و کسب تجربه.
– تشویق کودک به استقلال و خلاقیت از طریق فراهم کردن فرصت های کافی برای ابراز وجود خود.
– پرورش توانایی کودک برای بیان احساسات و افکار به زبانی روان، واضح و صحیح.
– ایجاد حس اعتماد به نفس و امنیت خاطر در کودکان.
– متوجه ساختن کودک به دنیای پیرامونش.
8
مهد کودک خوب
اما آیا به صرف توجه به موارد ذکر شده در یک مهد کودک، آن مهد از شرایط مناسب برخوردار است یا باید به مسائل دیگری نیز توجه داشت؟
علاوه بر موارد ذکر شده، محیط کودکستان نکته ی مهمی است. منظور از محیط، وجود فضای بزرگ و مناسب برای فعالیت های جسمانی کودک و به لحاظ بصری، غنی از مواد آموزشی تحریک کننده ی یادگیری و از همه مهمتر وجود کارکنانی دلسوز است که پیش از هر چیز به روحیه ی آزاد ومیل بی نهایت کودکان به بازی احترام می گذارند. جدی گرفتن آموزش مناسب در این سنین به قدری حائز اهمیت است که اگر کشوری با سیاستگذاری و برنامه ریزی های صحیح بستر آن را فراهم کند، رشد و پیشرفت آتی خود را صد در صد تضمین کرده است. لازم است والدین عزیز هم توجه داشته باشند که صرف رفتن کودک به مهد، موجب رشد او نمیشود، بلکه می بایست متوجه استانداردهای لازم مهدهای کودک باشند و با فراهم کردن محیطی گرم و صمیمی و سرشار از یادگیری در خانه، اسباب یادگیری و رشد سالم نونهالان را آماده کنند.
